Της Χαράς Τζαναβάρα
Μια αναπάντεχη «συνάντηση» με τον Μεσοπόλεμο μας περίμενε πίσω από τη βαριά πόρτα του αρχοντικού στη διασταύρωση των οδών Ιλισίων και Κερασούντος, στις αρχές του Δήμου Ζωγράφου.
Η εγκαταλελειμμένη όψη δεν λειτουργεί ως «σήμα» για τον αρχιτεκτονικό πλούτο που κρύβεται στο εσωτερικό. Δεν βοηθά ούτε η ξεχασμένη ταμπέλα που δείχνει στους πιο υποψιασμένους ότι εδώ βρίσκεται το «σανίδι» που τίμησε για δεκαετίες ο ταλαντούχος Δημήτρης Ποταμίτης…
Εν αρχή ην η αρχιτεκτονική, που παραμένει παρούσα παρά την καταλυτική φθορά του χρόνου: η γωνιακή απόληξη, με τον τρούλο και τα θολωτά ανοίγματα, τα μπαλκόνια, με τα περίτεχνα κιγκλιδώματα και τα φουρούσια, τα ξύλινα κουφώματα με τα ευρηματικά ανοίγματα, είναι μόνον η πρώτη γεύση.
Το εσωτερικό διατηρείται -με κάποιο μαγικό τρόπο- αναλλοίωτο στον χρόνο. Η ξύλινες σκαλιστές πόρτες, η κουπαστή και το μοναδικής μαστοριάς μεταλλικό στηθαίο της σκάλας, κυρίως όμως τα χειροποίητα βιτρό και τα μουράνο φωτιστικά της οροφής, που αργότερα μάθαμε πως ήταν ειδική παραγγελία από τη Γαλλία.
Το κτίριο είναι έργο του 1929, μιας εποχής που η περιοχή Ζωγράφου είχε γνωρίσει ιδιαίτερες δόξες, όπως τουλάχιστον αποδεικνύουν οι πολυτελείς βίλες που σώζονται ώς σήμερα. Φέρει την υπογραφή του Μιχαήλ Πρώιου, αρχιτέκτονα από τη Χίο που όμως είχε σπουδάσει στην Αλεξάνδρεια, όπου είχε επιχειρήσεις ο πατέρας του.
Ο κοσμοπολιτισμός, που διακρίνει άλλωστε όλους τους Αιγυπτιώτες, είναι εμφανής σε όλες τις γωνιές του κτιρίου. «Εχει στοιχεία της αρχιτεκτονικής που κυριαρχούσε εκείνη την εποχή στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη, κυρίως στη Γερμανία», είπε στην «Εφ.Συν.» ο εγγονός του, Μιχαήλ Πρώιος, τρίτη γενιά αρχιτεκτόνων στην οικογένειά του.
Μας ενημέρωσε ότι δεν ήταν το πρώτο έργο του παππού του, που έχει ήδη σχεδιάσει οικοδομές στο Παγκράτι και στο κέντρο της Αθήνας. Είχε αναλάβει τις ανακαινίσεις της Βουλής και της εκκλησίας του Αγίου Φίλιππου, στην Αδριανού στην Πλάκα, όπου ήταν και το σπίτι της οικογένειας.
Το ακίνητο στα Ιλίσια ήταν ιδιοκτησία των αδελφών Πολυδωρόπουλου, οι οποίοι στον Μεσοπόλεμο είχαν το μονοπώλιο στα περίφημα οχήματα ΡΕΟ. «Στη γωνία ήταν το συνεργείο. Αργότερα, όταν οι επιχειρηματικές δραστηριότητές τους άλλαξαν, στον χώρο λειτούργησε κινηματογράφος, που διατήρησε την επωνυμία ΡΕΟ», μας λέει ο κύριος Πέτρος, ένας αιώνιος πρόσκοπος που μένει πολλές δεκαετίες στο κτίριο και γνωρίζει όλα του τα «μυστικά», όπως το καταφύγιο που έσωσε τους γείτονες στα δύσκολα χρόνια τής Κατοχής.
Στην αρχή κατοικούσε στον τελευταίο όροφο όπου, μαζί με τη σύζυγό του, είχαν οργανώσει ένα ονειρεμένο ταρατσόκηπο. «Εδώ έζησαν η Παξινού, ο ναύαρχος Καββαδίας και η περίφημη αρτίστα Λιλή Μπερδέ», θυμάται με νοσταλγία η κυρία Κωνσταντίνα.
Η έμπνευση του αρχιτέκτονα και ο πλούτος των ιδιοκτητών αποκαλύπτονται στα δύο, σχεδόν δίδυμα, διαμερίσματα του τελευταίου ορόφου. Τα περίτεχνα μωσαϊκά δεν είναι τα μόνα στοιχεία που κλέβουν την προσοχή.
Το ένα στεγάζει το ατελιέ του ζωγράφου Νίκου Χριστοφοράκη, στο διπλανό κατοικεί η κυρία Λουίζα, μια φιγούρα που έρχεται κατευθείαν από τα «περασμένα μεγαλεία». Λάτρης της ζωγραφικής, έχει αναρτήσει ένα αντίγραφο του Καντίνσκι στη θέση ενός Γαΐτη, που αναγκάστηκε να αποχωριστεί για οικονομικούς λόγους.
Στο ισόγειο, μια ξεχασμένη ταμπέλα θυμίζει στους περαστικούς ότι εδώ μεγαλούργησε ο Δημήτρης Ποταμίτης. Ανακάλυψε τον χώρο το 1973 και έστησε το Θέατρο Ερευνας, το πρώτο που λειτούργησε εκτός κέντρου. Μετά τον πρόωρο θάνατό του (2004), πέρασε σε άλλο επιχειρηματία και έριξε αυλαία τα Χριστούγεννα του 2011.
Το αίτημα
«Το κτίριο πρέπει να διασωθεί», μας είπε η Τίνα Καφατσάκη, δημοτική σύμβουλος Ζωγράφου, που ήταν παρούσα στην «αυτοψία» μαζί με τον σκηνοθέτη Δ. Καντιώτη και προσθέτει ότι «γι΄αυτό χρειάζεται να ενισχυθεί οικονομικά ο δήμος ώστε να δημιουργήσει ένα δίκτυο πολιτισμού». Αναφέρεται στις βίλες Κοτοπούλη, Βουγά, Νίνου και Βοναπάρτη, που αποτελούν δημοτική περιουσία, καθώς και στη βίλα Ζωγράφου.
Ο αρχιτέκτονας
Ο Μιχαήλ Πρώιος ήταν από τους πρώτους Ελληνες αρχιτέκτονες, με αριθμό μητρώου 300, όταν οι σημερινοί απόφοιτοι λαμβάνουν 130.000! Μετά τις σπουδές του στην Αλεξάνδρεια, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και αγόρασε την κατοικία Κωλέττη, στην «καρδιά» της Πλάκας, που απαλλοτριώθηκε και κατεδαφίστηκε το 1971.
Ο ιδιοκτήτης
Η αρχική κατοικία των αδελφών Πολυδωρόπουλου είναι ανάλογου αρχιτεκτονικού ύφους, αλλά πολύ μικρότερη. Βρίσκεται απέναντι και χωρίζεται από το νεότερο κτίριο από την οδό Κερασούντος, που τότε δεν είχε διανοιχθεί.
