ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ 1968 Η εισβολή των ρωσικών τανκς, προκειμένου να συνθλίψουν το άτολμο κάλεσμα του Ντούμπτσεκ για μεταρρυθμίσεις, ηττήθηκε πολιτικά από τον λαό και έμεινε στην ιστορία ως η Ανοιξη της Πράγας, την οποία δυστυχώς ακόμη περιμένουμε

Του Γιώργου Τσιάρα

Σαράντα πέντε χρόνια συμπληρώθηκαν από τη νύχτα της 20ής Αυγούστου 1968, όταν οι κάτοικοι της Πράγας είδαν τη σύντομη πολιτική τους Ανοιξη να συνθλίβεται κάτω από τις ερπύστριες των ρωσικών αρμάτων μάχης. Αυτή τη φορά ο Κόκκινος Στρατός δεν είχε έρθει, όπως το 1945, για να απελευθερώσει τους Τσεχοσλοβάκους από τον χιτλερικό ζυγό, αλλά ως αιχμή του δόρατος ενός εξίσου απάνθρωπου και ιμπεριαλιστικού φασισμού, για να σώσει τους άτακτους «υπηκόους» του σοβιετικού imperium από τον ίδιο τον «κακό εαυτό» τους…

Οι Σοβιετικοί δεν ήρθαν απρόσκλητοι στην Πράγα: τους κάλεσαν -διά μυστικής αλληλογραφίας με αποδέκτη τον Λεονίντ Μπρέζνιεφ- οι ίδιοι οι «σύντροφοι» του βασικότερου εκφραστή της Ανοιξης, του Σλοβάκου Αλεξάντρ Ντούμπτσεκ. Μοιραίοι και άβουλοι αντάμα, αυτοί οι κομματικοί μανδαρίνοι -ο Ιντρα, ο Μπίλακ, ο Κόλντερ, ο Σβέστκα- ζητούσαν επισταμένως την «αδελφική βοήθεια» της μαμάς ΕΣΣΔ, προτού «η ξενοκίνητη αντεπαναστατική κλίκα επικρατήσει ολοκληρωτικά στην κοινωνία». Και ο Μπρέζνιεφ, αυτή η προσωποποίηση της νομενκλατούρας και του γραφειοκρατικού ολοκληρωτισμού -για πολλούς ο μέγας νεκροθάφτης του σοσιαλιστικού ονείρου, μετά τη σύντομη όσο και αμφιλεγόμενη μετασταλινική «αναλαμπή» του Νικίτα Χρουστσόφ και πριν τα αποτελειώσει όλα ο ολετήρας Γκορμπατσόφ- εισάκουσε τις οιμωγές τους, αποστέλλοντας στην Τσεχοσλοβακία 400.000 βαριά οπλισμένους «κομμουνιστές», για να αναστηλώσουν το πρόωρα οξειδωμένο Παραπέτασμα.

Ο Ντούμπτσεκ δεν ήταν «δεξιός» ούτε «πράκτορας». Τουναντίον, υπήρξε ένας κλασικός «απαράτσικ», ένα στέλεχος του Κόμματος με βαθιά μαρξιστική παιδεία, που λίγους μήνες νωρίτερα είχε ανέλθει στην εξουσία με ένα τυπικό εσωκομματικό «αυλικό πραξικόπημα» – αντικαθιστώντας τον γηραλέο πια και καταγέλαστο, ακόμη και από τους ίδιους τους πιστούς οπαδούς του Κ.Κ., Αντονίν Νοβότνι.

Ποιος ήταν ο Νοβότνι

Τον άνθρωπο που «ανέλαβε» μετά το κομμουνιστικό πραξικόπημα του 1948 και το άδοξο τέλος της τριετούς «λαϊκής δημοκρατίας», της πραγματικής τσεχικής «Ανοιξης» του 1945-48, και κατέληξε να εκπροσωπεί στα μάτια των Τσεχοσλοβάκων όλα τα αρνητικά στοιχεία του καθεστώτος: τη φτώχεια, την υπανάπτυξη, τις ελλείψεις βασικών αγαθών, την καφκική γραφειοκρατία, την πανταχού παρούσα διαφθορά, τη διγλωσσία των κομματικών ΜΜΕ και φυσικά τη δουλικότητα έναντι των ξένων «αφεντικών» από την Ανατολή.

Μάταια θα ψάξει κανείς στο βραχύβιο «Πρόγραμμα Δράσης» του Ντούμπτσεκ και των συντρόφων του της «μεταρρυθμιστικής» πτέρυγας του Κόμματος -του Τσέρνικ, του Σμρκόφσκι, του Κρίγκελ, του Σπάτσεκ- κάποια αντισοβιετική ή αντικομμουνιστική πτυχή: ο «δημοκρατικός σοσιαλισμός», όπως ονόμασαν τη νέα κομματική «γραμμή» τους, περιοριζόταν αυστηρά στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας και είχε ως στόχο την «εθνική παλιγγενεσία», τον «εκδημοκρατισμό» και πρωτίστως την επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης μέσω της ελαφράς, όσο πατάει η γάτα, «φιλελευθεροποίησης» και «αποκέντρωσης» – πάντα μέσα στις γενικότερες μαρξιστικές επιταγές και με σύνθημα το περίφημο «από καθέναν ανάλογα με τις δυνατότητές του στον καθέναν ανάλογα με τις ανάγκες του».

Ηθελαν, λέει, να πείσουν τον τσεχοσλοβακικό λαό για τις «λαμπρές προοπτικές του σοσιαλισμού» – αλλά χωρίς κουβέντα για πολυκομματική δημοκρατία, ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική, κατάργηση της λογοκρισίας και ελευθερία έκφρασης: αυτά παρέμεναν «ταμπού». Ο ορίζοντας της μετάβασης τοποθετήθηκε βολικά στο μακρινό 2000 – ενώ σε όλη τη διάρκεια της κρίσης με τη Μόσχα, και ιδιαίτερα τις τελευταίες εβδομάδες πριν από την εισβολή, ο Ντούμπτσεκ παρέμενε σε συνεχή επικοινωνία με τον Μπρέζνιεφ, προσπαθώντας μάταια να τον πείσει για την κομματική νομιμοφροσύνη του… Στην τελευταία τους κατ’ ιδίαν συνάντηση, που πραγματοποιήθηκε την 1η Αυγούστου στην κομματική «ντάτσα» της Τσιέρνα, όπως και στις δύο τηλεφωνικές συνομιλίες που ακολούθησαν, ο Ντούμπτσεκ έφτασε να υποσχεθεί στον σοβιετικό «τσάρο» πως θα αποκαθιστούσε «πάση θυσία» το χαμένο κύρος του Κόμματος – ακόμη και με σκληρά μέτρα καταστολής. Ο Μπρέζνιεφ όμως δεν τον πίστεψε: η μηχανή είχε πάρει μπροστά.

Οι άπραγοι της Πράγας

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η επίσημη τσεχοσλοβακική κυβέρνηση και το Κόμμα, πέρα από μια σύντομη ανακοίνωση καταδίκης της εισβολής, δεν έκανε απολύτως τίποτε για να εμποδίσει την ντε φάκτο κατάκτηση της χώρας ή να οργανώσει κάποια μορφή παθητικής έστω αντίστασης στα ρωσικά τανκς: ο Ντούμπτσεκ και οι «μεταρρυθμιστές» του, που αργότερα ηρωοποιήθηκαν για τη «γενναία» δήθεν στάση τους, περίμεναν υπομονετικά τη σύλληψή τους στα γραφεία του κόμματος – οι άπραγοι της Πράγας…

Εκεί ακριβώς έγκειται και το πραγματικό μεγαλείο της αντίστασης του τσεχοσλοβακικού λαού, που επί μία εβδομάδα -ακέφαλος, ανοργάνωτος, εγκαταλειμμένος στη μοίρα του (όπως στο Μόναχο, τριάντα χρόνια πριν) από τους δυτικούς «φίλους», που μόνο κροκοδείλια δάκρυα έχυσαν για χάρη του- πρόβαλλε τα στήθη του στα ρωσικά τανκς και τους ντόπιους συνεργάτες του Κρεμλίνου. Οχι με τα πιστόλια και τις μολότοφ -αν και δεν έλειψαν κι αυτά- αλλά με τα αυτοσχέδια οδοφράγματα, τα πάσης φύσεως μικροσαμποτάζ, τα εμπρηστικά συνθήματα στους τοίχους και τις παράνομες ραδιοφωνικές εκπομπές, την ανοιχτή περιφρόνηση προς τους ξένους φαντάρους. Και πάνω απ’ όλα, με το ανίκητο, διαβρωτικό χιούμορ των απλών ανθρώπων, που μετέτρεψε για λίγες ημέρες την Πράγα σε παγκόσμια πρωτεύουσα της σάτιρας απέναντι στους ισχυρούς, μια πόλη που θα έκανε υπερήφανους τον Διογένη και τον Αριστοφάνη…

«Χέσαμε τη Δύση και τα σκατά μάς ήρθαν από την Ανατολή – ιδού η απόδειξη πως η Γη είναι στρογγυλή!» έγραψε ένα αόρατο χέρι στους σημαδεμένους από σφαίρες τοίχους της πλατείας Βάτσλαβσκε, στην παλιά πόλη. Αλλα χέρια, αψηφώντας τα πολυβόλα, ξεγλιστρούσαν τη νύχτα ανάμεσα στα τανκς και ζωγράφιζαν πάνω στη θωράκιση σβάστικες στο εσωτερικό των κόκκινων αστεριών. «Γνωρίσατε τον πολιτισμό, τώρα τραβάτε σπίτια σας!» φώναζαν -σε άψογα ρωσικά- ανώνυμες γυναίκες στους πεινασμένους και κουρασμένους Ρώσους, στους οποίους αρνήθηκαν να πουλήσουν έστω και ένα κομμάτι ψωμί ή ένα ποτήρι νερό: «Ούτε νερό (voda, στα τσεχικά) ούτε βότκα στον κατακτητή»! Η μαζική «ανυπακοή» πληρώθηκε ακριβά: πάνω από 100 νεκροί, 400 βαριά και 500 ελαφρά τραυματισμένοι είναι ο σύγχρονος, ψύχραιμος απολογισμός της τραγωδίας. Οι περισσότεροι, νέοι άνθρωποι, που χάθηκαν είτε από τον «υπερβάλλοντα ζήλο» των Ρώσων στρατιωτών (σαν τον νεαρό άνδρα που εκτελέστηκε εν ψυχρώ με μια ριπή, ενώ διαδήλωνε μπροστά στο κτίριο του Κ.Κ. Τσεχοσλοβακίας) είτε από ατύχημα (σαν την ανώνυμη γυναίκα που συνεθλίβη κάτω από τις ερπύστριες όταν ένα τανκς πέρασε μέσα από το πλήθος των διαδηλωτών σε κεντρική πλατεία της Πράγας). Χιλιάδες ήταν και οι συλληφθέντες.

Στις 27 του μηνός, έτσι κι αλλιώς, όλα είχαν τελειώσει. Ο Μπρέζνιεφ και το σοβιετικό «πρεζίντιουμ» συνειδητοποίησαν ότι η εισβολή είχε αποτύχει πολιτικά και διέταξαν την «απελευθέρωση» των αντιφρονούντων. Το άτακτο πρόβατο έπρεπε να επιστρέψει μόνο του στο μαντρί – και ο Ντούμπτσεκ, που μαζί με τους συντρόφους του είχε μεταφερθεί «για λόγους ασφαλείας» σε ένα δάσος της Ουκρανίας, επέστρεψε πράγματι για να ψελλίσει από ραδιοφώνου μια κακογραμμένη «ξύλινη» ομιλία για την ανάγκη «σταθεροποίησης» και «ομαλότητας». Οι ομοεθνείς του, νικημένοι αλλά συνάμα νικητές, όχι μόνο τον συγχώρεσαν αλλά τον αναγόρευσαν σε μάρτυρα: ακόμη και από τα ερτζιανά μπορούσαν θαρρείς να δουν το χαμογελαστό του πρόσωπο, το τόσο διαφορετικό από εκείνο του Νοβότνι, να τους μιλάει για ένα καλύτερο μέλλον και για έναν σοσιαλισμό (ή έστω, διάβολε, έναν «λαϊκό καπιταλισμό»!) με ανθρώπινο πρόσωπο, που ακόμη και σήμερα, 24 χρόνια μετά την πτώση του Τείχους, πολλοί από αυτούς, μα κι από εμάς, μάταια περιμένουν να έρθει…