Μιλάει στην «Εφ.Συν.» ο Θανάσης Αποστόλου, διευθυντής της εταιρείας διαλόγου γύρω από τις πολιτικές για τα ναρκωτικά στη ΝΑ Ευρώπη «Διογένης»

«Η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα που τιμωρεί ακόμη τη χρήση ναρκωτικών, ενώ στις περισσότερες χώρες η κατοχή ναρκωτικών για προσωπική χρήση δεν αποτελεί ποινικό αδίκημα»

«Οι χρήστες χρειάζονται ιατρική βοήθεια παρά τιμωρία, γι’ αυτόν τον λόγο γίνεται συζήτηση για εναλλακτικά μέτρα αντί για φυλάκιση»

Της Ιωάννας Σωτήρχου

Θα μπορούσαμε, ως χώρα και πολιτεία, να ήμασταν φωτεινό παράδειγμα, τουλάχιστον στη γεωγραφική «γειτονιά» μας, σε ό,τι αφορά την πιο ανθρώπινη προσέγγιση στο πρόβλημα των ναρκωτικών. Ομως ακόμη και συγκρινόμενοι με τις νεοεισαχθείσες ή υπό ένταξη χώρες στην Ε.Ε. της Νοτιοανατολικής Ευρώπης υστερούμε σε βασικά θέματα, όπως υστερούσαμε τόσα χρόνια σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό είναι ένα από τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την πρώτη συγκριτική προσέγγιση στις αναφορές των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης γύρω από τη στρατηγική τους για τα ναρκωτικά, τις νομοθεσίες και τα προγράμματα που εφαρμόζουν, την οποία αποτυπώνει ο αγγλόγλωσσος τόμος «Πολιτικές και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά στη Νοτιοανατολική Ευρώπη» που κυκλοφόρησε πρόσφατα η εταιρεία διαλόγου γύρω από τις πολιτικές για τα ναρκωτικά στη ΝΑ Ευρώπη «Διογένης» (εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη).

Για παράδειγμα, η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα που τιμωρεί ακόμη τη χρήση ναρκωτικών, ενώ στις περισσότερες χώρες η κατοχή ναρκωτικών για προσωπική χρήση δεν αποτελεί ποινικό αδίκημα. Η έκδοση δεν αποτυπώνει μόνο τις διαφορές που υπάρχουν στις νομοθεσίες ανάμεσα στις χώρες αλλά παρέχει και στοιχεία.

Σύμφωνα με αυτά, στην Ελλάδα από το σύνολο των 46.128 καταδικασθέντων το 2008 το 4% ή 1.831 καταδίκες αφορούσαν παραβίαση του νόμου περί ναρκωτικών. Από αυτές η συντριπτική πλειονότητα, το 66,2% ή 1.212 ήταν καταδίκες για χρήση ναρκωτικών, κατοχή ή καλλιέργεια μικρών ποσοτήτων για προσωπική χρήση, 539 ή το 29,4% ήταν καταδίκες για χρήση, εμπορία και διακίνηση, 55 ή 3% για εμπορία και διακίνηση και 25 ή 1,4% για καλλιέργεια/παραγωγή ναρκωτικών. Παρ’ όλα αυτά και εκεί ακόμη που δεν τιμωρείται η προσωπική χρήση, αλλά μόνο η κατοχή, δεν καθορίζεται συνήθως η ποσότητα για προσωπική χρήση.

Παρά τις επιμέρους διαφορές που δεν διευκολύνουν τη σύγκριση, κοινός τόπος, ανάμεσα σε άλλα, είναι ο υπερπληθυσμός στις φυλακές και το θέμα της καλλιέργειας όπως φανερώνει το ξερίζωμα και η κατάσχεση μεγάλων ποσοτήτων από τις διωκτικές αρχές σε Ελλάδα, Βουλγαρία, Σλοβενία, Ρουμανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κροατία, ΠΓΔΜ, Αλβανία. Στη μελέτη περιλαμβάνονται ακόμη εκθέσεις για τη Σερβία και το Μαυροβούνιο.

Σε αντίθεση με τις Βουλγαρία, Ρουμανία, Αλβανία αλλά και ΠΓΔΜ, όπου τα ξεκίνησε πέρσι πιλοτικά, στη χώρα μας δεν εφαρμόζεται πρόγραμμα υποκατάστατων στη φυλακή, ενώ στην Κροατία προβλέπεται αλλά δεν εφαρμόζεται.

«Μεγάλη αποδοχή φαίνεται να υπάρχει και στην αρχή ότι οι χρήστες χρειάζονται ιατρική βοήθεια παρά τιμωρία και συζητούν για εναλλακτικά μέτρα αντί για φυλάκιση. Παρά τις διακηρύξεις στις εθνικές στρατηγικές, ο περιορισμός της προσφοράς ναρκωτικών φαίνεται να αποτελεί την προτεραιότητα έναντι του περιορισμού της ζήτησης με μέτρα πρόληψης, θεραπείας και αποκατάστασης, θέμα για το οποίο αναζητείται εξισορρόπηση» παρατηρεί ο Θανάσης Αποστόλου, διευθυντής της εταιρείας «Διογένης», με τον οποίο συζητήσαμε για τις εξελίξεις γύρω από τις πολιτικές για τα ναρκωτικά. Βαθύς γνώστης του θέματος, έχει διατελέσει και βουλευτής του ολλανδικού Κοινοβουλίου ως εκλεγμένος του κόμματος των Εργατικών σε τρεις διαδοχικές περιόδους από το 1989 ώς το 2002. Μας μιλά ακόμη για τον άνεμο αλλαγής που φαίνεται να πνέει με αφετηρία την άλλη μεριά του Ατλαντικού…

• Τι διαπιστώνετε από τη μελέτη της κατάστασης;

Υπάρχει ένα χάσμα ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη. Tα τελευταία 10 χρόνια όλες οι χώρες της περιοχής των Βαλκανίων έχουν υιοθετήσει εθνικές στρατηγικές και σχέδια δράσης για τα ναρκωτικά όμως σε ό,τι αφορά την εφαρμογή των πολιτικών αντιμετώπισης των ναρκωτικών στις «νέες» χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης υπάρχουν δυσκολίες, ειδικά στις χώρες χωρίς σταθερές κυβερνήσεις. Παρά τα προβλήματα στην προώθηση ενδεδειγμένων λύσεων, τα βήματα που έχουν γίνει κινούνται σε αυτό το πλαίσιο.

• Δηλαδή;

Για παράδειγμα, στην Κροατία μέχρι πρόσφατα δεν τιμωρούνταν στην πράξη η κατοχή για προσωπική χρήση και ας προβλεπόταν νομοθετικά. Ο νόμος ήταν αυστηρότερος από τη δικαστική πρακτική. Το 2013 άλλαξε ο ποινικός κώδικας και η πράξη της κατοχής ναρκωτικών θεωρείται πλημμέλημα. Παρ’ όλα αυτά δεν υπάρχει συναίνεση των πολιτικών κομμάτων σε ένα θέμα που συζητιέται πάνω από 15 χρόνια. Στη Σλοβενία η νομοθεσία άλλαξε προς το καλύτερο και δεν τιμωρείται η κατοχή για προσωπική χρήση, πολλά ζητήματα αφήνονται στη διακριτική ευχέρεια των δικαστών, ενώ στη διαμόρφωση της πολιτικής έχει λόγο και η κοινωνία των πολιτών.

• Ποιο είναι το πλαίσιο αρχών βάσει του οποίου κινούνται οι πολιτικές για τα ναρκωτικά;

Κεντρική ιδέα είναι η μείωση της βλάβης από τη χρήση ναρκωτικών ουσιών. Ετσι, ανταλλαγές συριγγών εφαρμόζουν αρκετές χώρες της περιοχής (Ρουμανία, Βουλγαρία, Σερβία, Αλβανία) επωφελούμενες της χρηματοδότησης του Παγκόσμιου Ταμείου για την καταπολέμηση του AIDS, της φυματίωσης και της ελονοσίας. Επιτηρούμενη χρήση ναρκωτικών σε ειδικούς χώρους δεν εφαρμόζεται, ακόμη και εκεί που νομοθετικά δεν υπάρχει κόλλημα. Σε αυτές τις χώρες που λόγω και της ιστορικής τους σχέσης με τον «υπαρκτό σοσιαλισμό» υπάρχει δυσκολία στην αποσύνδεση των ναρκωτικών από το έγκλημα, είναι η κοινή γνώμη σε μεγάλο βαθμό που θεωρεί ότι η καταστολή είναι η κατάλληλη αντιμετώπιση για το πρόβλημα, αγνοώντας το θέμα του χρήστη ως ατόμου που μπορεί να δημιουργήσει στον εαυτό του κοινωνικό πρόβλημα και πρόβλημα υγείας.

Επιείκεια για τους εξαρτημένους

Και ενώ η χώρα μας θα μπορούσε να παίξει έναν ρόλο σε αυτήν την κατεύθυνση, αφού δεν έχει την ίδια ιστορική διαδρομή, ωστόσο αποτυγχάνει. Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στην Ευρώπη η οποία ποινικοποιεί τον χρήστη που δεν είναι ναρκομανής -διατηρώντας μια επιείκεια για τους εξαρτημένους- καταφέρνοντας έτσι να πρωτοτυπήσει πανευρωπαϊκώς. «Αυτό δεν το κάνει καμία άλλη χώρα, όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και στα Βαλκάνια.

Οι διεθνείς συμβάσεις δεν μιλάνε για απαγόρευση και δίωξη της χρήσης παρά μόνο για την κατοχή και τη διακίνηση» μας λέει ο κ. Αποστόλου, κάτι που κατά κανόνα έχει περάσει στις ευρωπαϊκές νομοθεσίες. Προσθέτει ότι στον πρόσφατο νόμο που πέρασε πριν από λίγους μήνες υπάρχει διάκριση ποινών, επιτράπηκε η καλλιέργεια βιομηχανικής κάνναβης, ενώ για την καλλιέργεια κάνναβης για ψυχαγωγικούς σκοπούς προβλέπεται πρόστιμο και μη αναγραφή στο ποινικό μητρώο του παραβάτη.

«Γενικά, η αντιμετώπιση της καλλιέργειας και κατοχής κάνναβης για προσωπική χρήση έχει σχεδόν διοικητικές επιπτώσεις και βρίσκεται στη σωστή κατεύθυνση της αποεγκληματοποίησης. Ωστόσο, παρά τις νομοθετικές ρυθμίσεις, το τι εφαρμόζεται στην πράξη μπορεί να διαφέρει από χώρα σε χώρα, επειδή δεν καθορίζεται πάντα η ελάχιστη ποσότητα που θα καθιστούσε την κατοχή για προσωπική χρήση συγκεκριμένη, με αποτέλεσμα η δικαστική πρακτική να επιδικάζει ακόμη και δυσβάσταχτες ποινές για κατοχή ενός γραμμαρίου».

Ο συνομιλητής μας βρίσκει αισιόδοξο το γεγονός ότι σταδιακά και από τη Λατινική Αμερική πνέει άνεμος αλλαγής, καθώς ξεφεύγει από την επιρροή των ΗΠΑ που επιβάλλουν ως μονόδρομο την καταστολή. Αλλά και στις ίδιες τις ΗΠΑ φαίνεται κάτι να αλλάζει: «Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν μπορεί πλέον να αγνοεί το γεγονός ότι 21 Πολιτείες της έχουν ρυθμίσει στη νομοθεσία τους την παραγωγή, διάθεση και χρήση της κάνναβης για ιατρικούς σκοπούς. Οι Πολιτείες Κολοράντο και Ουάσινγκτον έκαναν ένα βήμα πιο πέρα με τη νόμιμη καλλιέργεια, διάθεση και χρήση της κάνναβης για ψυχαγωγικούς σκοπούς. Οι ΗΠΑ, που μέχρι τώρα επέβαλλαν σε όλο τον κόσμο τον “πόλεμο κατά των ναρκωτικών”, αντιμετωπίζουν τώρα εσωτερικό πρόβλημα και θα αναγκαστούν ν’αλλάξουν πολιτική προς τις υπόλοιπες χώρες του κόσμου. Από την άλλη, στην Ουρουγουάη ψηφίστηκε στο Κοινοβούλιο νόμος για όλο το φάσμα της παραγωγής, διακίνησης και χρήσης κάνναβης, που προβλέπει αδειοδότηση καλλιεργητών υπό κρατική εποπτεία και δημιουργία συλλόγων χρηστών κάνναβης κατά το πρότυπο των λεσχών στην Ισπανία. Απομένει η έγκριση του νόμου από τη Γερουσία για να είναι η Ουρουγουάη η πρώτη χώρα στον κόσμο που θα έχει μια συνολική ρύθμιση για το θέμα».

Σε όλο τον κόσμο η προστασία της υγείας των χρηστών και του κοινωνικού συνόλου και ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων φαίνεται να τίθενται σοβαρά υπόψη.

• Υπάρχει η ελπίδα ότι αυτές οι προτεραιότητες θα αφήσουν τις χώρες ελεύθερες να επιλέξουν οι ίδιες τις κατάλληλες πολιτικές για τη χώρα τους και να μην επιβάλλεται η υπακοή σε μια γραμμή καταστολής, όπως γινόταν μέχρι τώρα;

Ηδη με πρωτοβουλία πάλι από την αμερικανική ήπειρο, από το Μεξικό αυτή τη φορά, έχει οριστεί για το 2016 Ειδική Σύνοδος της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ ώστε να συζητηθεί εκ νέου η μελλοντική πολιτική των ναρκωτικών, γεγονός που αφήνει ανοιχτό το θέμα για πιο αποτελεσματικές και ανθρωπινότερες ρυθμίσεις. Εχουν περάσει πάνω από 50 χρόνια από το 1961 που ψηφίστηκε η ισχύουσα συνθήκη του ΟΗΕ για τα ναρκωτικά και έκτοτε έχουν αλλάξει τόσα πράγματα, πολλές προσεγγίσεις έχουν ξεπεραστεί…

Σε πρακτικό επίπεδο έχουμε διαπιστώσει ότι τα τόσα έξοδα για την καταστολή και τις φυλακίσεις δεν έχουν αποδώσει… Επιπλέον έχουμε εμπειρία από επιτυχημένες πολιτικές που έχουν δοκιμαστεί και έχουν αποδειχτεί αποτελεσματικές, ώστε πια να γνωρίζουμε ποια είναι η σωστή κατεύθυνση. Και σίγουρα ήρθε η ώρα της αναθεώρησης του διεθνούς καθεστώτος ελέγχου των ναρκωτικών. Αυτό το σύστημα μπορεί και πρέπει να αλλάξει, αρκεί να επικρατήσει η λογική και το τι έχει πρακτικά αποτελέσματα για το άτομο και την κοινωνία.