Του Γιώργη Χαγιά*
Si vis pacem, para bellum. Ο κόσμος προετοιμάζεται για τον πόλεμο ενάντια στο Ισλαμικό κράτος (ΙΚ) με σκοπό την ειρήνη. Ή έτσι θέλουν να πιστεύουν…
Το ΙΚ, ακόμη και μετά την εξουδετέρωση των επιχειρησιακών του δυνατοτήτων και την ισοπέδωση των υποδομών του, θα εξακολουθήσει να υπάρχει ως ιστορικό προηγούμενο, ως ντοκουμέντο μιας μεταμοντέρνας ισλαμικής ιδεατότητας, ως εγχειρίδιο για τον τζιχάντ στη διαδικτυακή «μπλογκόσφαιρα», αλλά και ως σκοπός ζωής στη νοόσφαιρα των εξτρεμιστών, όσων δηλαδή πιστεύουν ότι ο κόσμος πρέπει να ταυτίζεται με αυτό ακριβώς που έχουν στο μυαλό τους.
Θάττον ή βράδιον, ο κλοιός γύρω από το ΙΚ θα είναι κάτι παραπάνω από ασφυκτικός. Στρατηγικά, όσο και αν ατρόμητο προβάλλει τώρα, έχει ξανοιχτεί· υπερέκταση δυνάμεων, περιφρόνηση πιθανών συμμάχων και κυρίως της μητρικής οργάνωσης, αλλοίωση του χαρακτήρα του τζιχάντ από καθολικό(πανισλαμιστικό)-υπερεδαφικό σε ειδικό(σουνιτικό)-εδαφικό. Η αποτελεσματικότητα των στρατιωτικών επιχειρήσεων για την αντιμετώπιση των κινδύνων που γεννοβολά το ΙΚ θα είναι σχετικά περιορισμένη και δεν θα προλάβει μακροπρόθεσμα την εμφάνιση νέων «χαλιφάτων» ή ισλαμικών ουτοπιών αν δεν γίνει συντονισμένη διεθνής και πολυεπίπεδη προσπάθεια για την αποριζοσπαστικοποίηση του Ισλάμ (και της θρησκείας εν γένει) και την απονομιμοποίηση του ένοπλου τζιχάντ—υπάρχουν κατηγοριοποιήσεις του τζιχάντ, με τον «τζιχάντ αλ-σάιφ», τον αγώνα διά του ξίφους, να θεωρείται άλλοτε κατώτερος και άλλοτε ανώτερος σε σύγκριση με τους ηθικοπρακτικούς και θεολογικούς αγώνες. Κάτι τέτοιο, δεδομένης της απροθυμίας πολλών κρατών-πατρόνων του φονταμενταλισμού, φαντάζει τουλάχιστον απίθανο.
Πέρα από την αρωγή στις επιχειρήσεις των άμεσα θιγόμενων, αναγκαία είναι: η διακοπή της εξωτερικής πολιτικής του παρεμβατισμού και των διεφθαρμένων ηγετών-μαριονετών στη Μέση Ανατολή, η αντιμετώπιση της κοινωνικο-οικονομικής περιθωριοποίησης των πολιτών της και η δημιουργία ευεπίφορων συνθηκών ζωής για τη μείωση του ανεξέλεγκτου σήμερα μεταναστευτικού κύματος, και βέβαια, η θέσμιση του μετριοπαθούς Ισλάμ ως κανόνα, η αποθέσμιση του προτύπου του μαρτυρικού θανάτου και η αποδέσμευση της τρομοκρατίας από τη θρησκεία.
Η αστραπιαία στρατιωτική επιτυχία του ΙΚ, λόγω κυρίως του συριακού εμφυλίου, των διαιρετικών πολιτικών του αλ Μάλικι στο Ιράκ, και της τρομοδοσίας των ειδεχθών εγκλημάτων μέσω του διαδικτύου, ενείχε και τους σπόρους ενδεχόμενης αποτυχίας, αφού δρομολόγησε την αντίδραση, με την αντιστροφή του πολιτικού σκηνικού στο Ιράκ και την προοπτική μιας πιο ενωτικής κυβέρνησης, τον συνασπισμό συμμαχιών, προθύμων, αλλά και άσπονδων εχθρών, με την ενεργό συμμετοχή Αμερικανών, Ιρακινών σιιτών και σουνιτικών φυλών, Κούρδων, Ιρανών, του ΝΑΤΟ, και του Αραβικού Συνδέσμου, προ του κοινού εχθρού. Με πιο άβολη και για τους δύο, τη συμμαχία ανάμεσα στους Αμερικανούς και το Ιράν, στρατηγικά ασύμβατους στην περίπτωση του Ασαντ, συμβατούς όμως στο Ιράκ. Η τελική φάση της επέμβασης στο άβατο του ΙΚ στη Συρία θα έγερνε την πλάστιγγα υπέρ του Ασαντ, σενάριο που πάντοτε προβλημάτιζε την Ουάσινγκτον και τους Αραβες υποστηρικτές των μετριοπαθών Σύρων ανταρτών. Με την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό των τελευταίων, οι Αμερικανοί ποντάρουν σε αντίσταση απέναντι στο ΙΚ και μακροπρόθεσμα ενάντια στον Ασαντ.
Το πιο τρωτό ίσως σημείο για το ΙΚ είναι το σχίσμα με τη μητρική Αλ Κάιντα. Προσφέρεται σε καλοθελητές πάσης κοπής για χειραγώγηση τύπου διαίρει και βασίλευε. Πολλοί θέλουν να αποτύχει το ΙΚ, και περισσότερο οι ισλαμιστικές οργανώσεις που έχουν δώσει τον όρκο μπαγιάτ (πίστης) στον Ζαουάχρι και όχι στον «χαλίφη» του ΙΚ. Επίσης, ο παγκοσμιοτοπικός (glocal) και εξελικτικά παγκόσμιος καθολικισμός της Αλ Κάιντα την καθιστά λιγότερο εκτεθειμένη σε σύγκριση με τον τοπικιστικό σουνιτισμό του ΙΚ. Με την απόκτηση συνόρων και εδαφικότητας, το ΙΚ εκτίθεται ως στρατιωτικός στόχος, διότι από λανθάνων γίνεται θεατός και εξαναγκάζεται ακόμα και σε ορθόδοξο πόλεμο. Δεν ενεδρεύει στο πλήθος και στη σύγχυση, περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή για δράση χωρίς απώλειες, αλλά είναι πλέον ορισμένος και ευπρόσβλητος. Εύθραυστες είναι επίσης και οι συμμαχίες με τοπικούς φυλάρχους, παραστρατιωτικούς και μπααθιστές, χάρη στις οποίες το ΙΚ διοικεί μία έκταση ίση σχεδόν με την Ιορδανία—δεν είναι όλοι αυτοί στρατηγικοί σύμμαχοι. Ισα ίσα, ο φόβος, το προσωρινό των κοινών συμφερόντων και το χρήμα κρατούν με το ζόρι ζωντανές τις συμφωνίες για το ΙΚ.
Η Αραβική Ανοιξη δεν ήταν μια άβολη στιγμή μόνο για τα καθεστώτα αλλά και για την Αλ Κάιντα και τις θυγατρικές της, που μες στην αμηχανία τους αδυνατούσαν να καπηλευτούν τις μαζικές επαναστάσεις νέων που δεν ζητούσαν ισλαμικά χαλιφάτα και τζιχάντ εναντίον των απίστων, αλλά ελευθερία, δημοκρατία και ίσες ευκαιρίες για να ζήσουν. Η δυναμική χάθηκε και η ισλαμική τρομοκρατία βρήκε πάλι πρόσφυση για την προπαγάνδα της.
Η απονομιμοποίηση του τρομοκρατικού σκοπού δεν έρχεται μόνο με τη «σκληρή» αντιτρομοκρατία των όπλων, αλλά πρώτα και κύρια με την «ήπια» αντιτρομοκρατία, την προληπτική διαπαιδαγώγηση ενάντια στη βία, την εμπέδωση του αισθήματος κοινωνικής δικαιοσύνης και ισότητας, την επίλυση του Παλαιστινιακού, όλα εκείνα τα «λογικά» ερείσματα στην επιχειρηματολογία των τρομοκρατών. Ο εξτρεμισμός και η τρομοκρατία δεν ξεριζώνονται, αλλά ανακόπτεται η ορμή τους, καθίστανται μη ελκυστικά, απο-γοητεύουν, και βγαίνουν εκτός συρμού. Ο πουρισμός και εξαγνισμός του Ισλάμ, όπως τον οραματίζονται στο ΙΚ, δεν επιτυγχάνεται με εκκαθαρίσεις και τρόμο. Η ιστορία του αδίστακτου επαναστατισμού αυτό δείχνει. Το Ισλάμ της κλασικής εποχής, που τόσο συχνά επικαλούνται, είχε περισσότερη ανεκτικότητα έναντι των μονοθεϊστικών θρησκειών.
Ο δογματισμός του ΙΚ φέρνει σε δύσκολη θέση τους μουσουλμάνους, και δη, τους μετριοπαθείς, που αισθάνονται τον κόσμο όλο να τους κοιτάζει συλλήβδην με μισό μάτι. Η βραχυπρόθεσμη έλξη που ασκεί η στρατιωτική επιτυχία του σουνιτικού εξτρεμισμού αποξενώνει τις τόσες άλλες αιρέσεις, αλλά και τους σουνίτες που προτιμούν την ειρηνική σχέση με τη θρησκεία και τον υπόλοιπο κόσμο, και αντιμετωπίζουν με πραγματισμό τα καθημερινά προβλήματα και όχι με μνησικακία και κατασκευή εχθρών.
……………………………………………………………………………………………………………..
* Υπ. δρ Εξωτερικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας
