Του Κώστα Θεολόγου*
Ου τοις άρχειν βουλομένοις μέμφομαι, αλλά τοις υπακούειν ετοιμοτέροις ούσιν
Θουκυδίδης, IV, 61
Στην ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης υπήρξε σημαντική η δεκαετία του ’60, επειδή δρομολογήθηκαν αλλαγές στη μέχρι τότε δομή του σχολείου, στο περιεχόμενο του προγράμματος διδασκαλίας και της εκπαιδευτικής διαδικασίας καθ' εαυτήν. Η μεταρρυθμιστική απόπειρα είχε ξεκινήσει μεταπολεμικά, μεσούντος του Εμφυλίου. Οι αλλαγές σχετίζονταν άρρηκτα με την εκπλήρωση κοινωνικών κυρίως αιτημάτων που εκκρεμούσαν από τις αρχές του 20ού αιώνα. Οι αλλαγές στην ελληνική εκπαίδευση εκείνη την περίοδο γίνονταν σε κοινωνικό –εφόσον τότε δεν ήταν ακόμη πασίδηλος η σημασία τους και για το πολιτισμικό– επίπεδο και αποτελούσαν προϊόν των μετασχηματισμών που σημειώνονταν στην κοινωνία και στην οικονομία. Οι αλλαγές όμως στη σφαίρα της εκπαίδευσης γίνονται και σε πολιτικό επίπεδο, διότι η πολιτική κατάσταση της χώρας κρίνει και το μέλλον των σχεδιαζόμενων εκπαιδευτικών αλλαγών. Η έκβαση της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1964 δεν ήταν άσχετη από τα Ιουλιανά του 1965 και επηρεάστηκε από την αποστασία και την επιβολή της δικτατορίας. Ο Νόμος-Πλαίσιο του 1982 ακύρωσε την παντοκρατορία των μπλου-μπλακ δεξιών καθηγητών, ώσπου να εδραιωθεί κυρίως η ευρωλιγούρικη ΠΑΣΟΚοκρατία του κεντροαριστερού εκσυγχρονισμού.
Είμαι απόφοιτος σχολείου που ίδρυσε ο αείμνηστος Αλέξανδρος Δελμούζος και δεν διακρίνω την εκπαίδευση σε ανεξάρτητες μεταξύ τους βαθμίδες. Αντιθέτως, τις αντιλαμβάνομαι ως συστηματικά διαρθρωμένες και σε λειτουργική σχέση μεταξύ τους. Και το ίδιο το σώμα της εκπαίδευσης το εννοώ σε άρρηκτη διάδραση με το τριπλό φαντασιακό: κοινωνία, πολιτική, οικονομία. Γι’ αυτόν τον λόγο νομίζω ότι οφείλουμε να είμαστε μαχητικά επιμελείς με τα όσα σχεδιάζονται και αποφασίζονται εκτός των εγχώριων κέντρων λήψης απόφασης και κυρίως πλήττουν τον αξιακό χαρακτήρα του πολιτισμού και της εθνικής ταυτότητάς μας. Αυτά είναι ζητήματα που πρέπει να μας απασχολούν για να βελτιωθούμε, αλλά θα τα χειριστούμε εμείς μόνοι εσωτερικά. Δεν θα μας καλουπώσουν ως «εσαεί φόρου υποτελείς» οι βόρειοι προτεστάντες σύμφωνα με τις δικές τους αποταμιευτικές και παντοιοτρόπως τσιγκούνικες νοοτροπίες. Το ζήτημα της συλλογικής ταυτότητας είναι θεμελιώδες ζήτημα της δημόσιας παιδείας, γιατί δεν το κατανοούν και όσοι σπούδασαν στο Amherst;
Επικρατεί η αίσθηση ότι η δωρεάν δημόσια παιδεία και τα δωρεάν ελληνικά δημόσια σχολεία έφτασαν στο τέρμα τους αμετακλήτως. Συμβολικά -και όχι πολύ εμμέσως- μας το υπενθυμίζει ο δημοσιογραφικός οργανισμός της άρχουσας ιδεολογίας στην Ελλάδα διανέμοντας στο κυριακάτικο φύλλο τους –και σε άψογη ανατύπωση– τα αναγνωστικά του ένδοξου δημοτικού σχολειού, όταν οι δάσκαλοι ήσαν εγγράμματοι λειτουργοί και έβγαζαν μορφωμένους μαθητές. Το σύστημα από τότε απέδωσε δείκτες μόρφωσης και λογιοσύνης στην ελληνική κοινωνία, ενέπνευσε τους νέους να μάθουν επιστήμες και γράμματα, κοντολογίς συντέλεσε στον ρυθμό της ραγδαίας ανάπτυξης. Ωσπου βέβαια ο ύπουλος εκσυγχρονισμός έρποντας αλλοίωσε κάθε επιμονή στην ελληνικότητά μας και κάθε ίχνος πνευματικής διάκρισης, αποσκοπώντας αμείλικτα σε μια συμπεριφορική και αξιακή ισοπέδωση προς όφελος της ευραγοράς.
Το άψυχο λεπίδι των διαθέσιμων απολύσεων κάνει ασκήσεις λογιστικής ανατομίας στο έμψυχο υλικό της Παιδείας και της Υγείας. Επέλεξε από τους φορείς του ευρύτερου Δημοσίου να πλήξει ανεπανόρθωτα τα δημόσια ραδιοτηλεοπτικά μέσα ενημέρωσης και τη βιομηχανία πολεμικού υλικού. Στους παραπάνω τομείς κυρίως προσβλέπουν για μεγάλα κέρδη οι ιδιώτες επενδυτές. Σαν γύπες καραδοκούν οι μπακάληδες σχολάρχες να ιδρύσουν ιδιωτικά Πανεπιστήμια πάνω από το πτώμα της δημόσιας Παιδείας. Και τούτο ο ΓΑΠ το ξεκίνησε, δεν είναι δα και εντελώς ανίκανος! Στην Υγεία μάς διαφώτισε τις προάλλες ο εν Star υπουργός ότι έχει γίνει ένα συμμάζεμα και μια νοικοκυρεμένη διαχείριση. Αλλά, παράλληλα, σπεύδουν οι τράπεζες και οι φορείς ασφάλισης να προσελκύσουν διαφημιστικά πελάτες για τη σύναψη ιδιωτικής ασφάλισης και την απόκτηση κάρτας, που έχουν ήδη διάσημοι ηθοποιοί! Ανάλογοι φορείς και επιχειρηματίες του κλάδου θα ιδρύσουν περισσότερα ιδιωτικά νοσοκομεία ενισχύοντας τα κέρδη τους. Για την υγεία ως ύψιστο αγαθό και για τη μόρφωση των παιδιών τους οι νεοέλληνες κάνουν τα πάντα, υποβαθμίζοντας και το οικογενειακό επίπεδο διαβίωσης όπως προδιαγράφουν τα made in Germany προτεσταντικά καλούπια. Μα γιατί δεν αντιδρά ο πατήρ Ιερώνυμος B΄; Αυτός δεν σπούδασε στο Amherst. Η εξάρθρωση της ΕΡΤ εξυπηρετεί την πολιτική και τα διαπλεκόμενα συμφέροντα των ιδιωτών καναλαρχών και εργολάβων μεγάλων έργων, που έχουν εξασφαλίσει, μαζί με τις συχνότητες και τις διαφημίσεις, την πελατεία θεατών και ψηφοφόρων. Τέλος, η διάλυση της ΕΒΟ ανοίγει πεδίον μάχης λαμπρόν για τους ξένους Αγγλους, Γάλλους, Γερμανούς και άλλους πολεμικούς βιομήχανους.
Ολα τα προαναφερθέντα αποτελούν σημεία της σκληρής πολιτικής αντιπαράθεσης των Πανεπιστημίων με το υπουργικό επιτελείο. Ωστόσο στην πολιτική αντιπαράθεση οφείλουμε να προσθέσουμε και όρους λογικής αντιπαράθεσης, διότι κατά πώς φαίνεται ορισμένοι και όχι όλοι οι δάσκαλοι –κυρίως οι μεγαλοσχήμονες της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης– απώλεσαν τον κοινό νου και, μαζί με τη λογική, την ιδιότητα του δημόσιου λειτουργού. Δεν σκέπτονται πολιτικά, ούτε με γνώμονα το συλλογικό συμφέρον. Ορισμένοι, στον κόσμο του Γκούφη, αιτούνται κακομοίρικα –και, αλίμονο!, με τρόπο αγράμματο– να αρχίσουν τα μαθήματα, για να μη χαθεί το εξάμηνο για τους εκλεκτούς που μόχθησαν να μπούνε στο ΕΜΠ. Αλλοι, στον κόσμο του Σκρουτζ, περιορίζονται σε ρόλο διευθυντών εργαστηριακών μονάδων παροχής υπηρεσιών, κλινικών κτλ. και, ομοίως, επιθυμούν ανοιχτά τα πανεπιστήμια, για να εργάζονται με έξτρα αμοιβές στα εργαστήρια των δημόσιων ΑΕΙ, στις κλινικές και στα χειρουργεία των δημόσιων Πανεπιστημίων, στις δημόσιες επιτροπές που υπηρετούν αμειβόμενοι και όχι στα δωρεάν προσφερόμενα μαθήματα στα αμφιθέατρα. Ως πρόθυμοι αρωγοί των ευτυχώς ολίγων ατομοκρατών εκσυγχρονιστών και της λογικής τούς συνεπικουρούν διάφοροι ανάλογης εμβέλειας και ποιού δημοσιογράφοι, που προσαρτήθηκαν υπάκουα και συμμορφωμένα στο άρμα της άρχουσας ιδεολογίας και υποτελούς εξάρτησης.
Σε τούτο το σημείο διευκρινίζω λοιπόν ότι δεν μέμφομαι όσους θέλουν να διαφεντεύουν ως οιονεί πασάδες στα υπουργικά κλιμάκια, αλλά εκείνους που είναι πρόθυμοι να κάνουν τουμπεκί και, αφού εκπαιδευτούν δεόντως σ’ αυτό, είναι έτοιμοι να αναλάβουν καθήκοντα και ως γενίτσαροι.
*Λέκτορας Ιστορίας και Φιλοσοφίας του Πολιτισμού στο ΕΜΠ
