Σε καιρούς κρίσης πρέπει το κράτος να είναι παρόν και η κάθε οργανωμένη πολιτεία οφείλει να εξασφαλίσει για τους πολίτες βασικά αγαθά. Αξιοπρεπής διαβίωση σημαίνει στέγη, φαγητό και ιατρική φροντίδα, αναφαίρετα ανθρώπινα δικαιώματα για όλους. Σήμερα που χρειαζόμαστε ουσιαστικές και σοβαρές πρωτοβουλίες ενάντια στη φτώχεια και μια νέα εθνική στρατηγική που θα χτίσει από την αρχή το Εθνικό Σύστημα Υγείας, τα κοινωνικά ιατρεία και οι οργανώσεις αλληλεγγύης δείχνουν τον δρόμο. Ευθύνη όλων μας ο αγώνας κατά της φτώχειας για ζωή και αξιοπρέπεια
→Να συνεργαστούμε , υψώνοντας παράλληλα φωνή υπεράσπισης των πιο αδύναμων, των πιο φτωχών, των πιο αδικημένων
Του Νικήτα Κανάκη*
Οταν τρία χρόνια πριν, με βάση τα στοιχεία των Πολυϊατρείων των Γιατρών του Κόσμου, μιλούσα για «μια κοινωνία σε ελεύθερη πτώση», προειδοποιώντας για τον κίνδυνο ανθρωπιστικής κρίσης, πολλοί ειδικοί και επαΐοντες έσπευσαν να με ειρωνευτούν, θεωρώντας τα όσα ισχυριζόμουν «συνήθεις υπερβολές των ανθρωπιστικών οργανώσεων».
Δεν επιχαίρω που δικαιώνομαι, ούτε διεκδικώ δάφνες Κασσάνδρας. Πώς θα μπορούσα, άλλωστε, ανάμεσα σε κοινωνικά συντρίμμια; Τι νόημα θα είχε, όταν συζητάμε καθημερινά για ανθρώπινες τραγωδίες; Μακάρι να είχα κάνει λάθος.
Τα στοιχεία από τους 50.000 ασθενείς των Πολυϊατρείων των Γιατρών του Κόσμου είναι ενδεικτικά και χαρακτηριστικά και δυστυχώς περιγράφουν γλαφυρά την πραγματικότητα. Από καταφύγιο φτωχών μεταναστών και προσφύγων, τα τελευταία τρία χρόνια μετατρέπονται σε κοινωνικά ιατρεία για τους πιο φτωχούς και αποκλεισμένους Ελληνες, ο αριθμός των οποίων πλέον έχει επταπλασιαστεί! Από 8%, το ποσοστό των Ελλήνων ασθενών μας έχει εκτοξευθεί σχεδόν στο 60%. Σχεδόν το σύνολο των νέων ασθενών μας είναι πλέον συμπατριώτες μας, άνθρωποι που αναζητούν απεγνωσμένα λύση σε μια Ανθρωπιστική Οργάνωση που υπό κανονικές συνθήκες σήμερα θα έπρεπε να δίνει τη μάχη στις Φιλιππίνες και όχι να περιθάλπει Ελληνες πολίτες.
Κράτος εχθρικό προς τους πολίτες
Μακροχρόνια άνεργοι, άποροι, φτωχοί ηλικιωμένοι, ανασφάλιστοι γονείς με μικρά παιδιά, μικροσυνταξιούχοι, άνθρωποι με μηδαμινό εισόδημα και χρόνια νοσήματα συνωθούνται αναζητώντας αυτό που θα έπρεπε να είναι αυτονόητο και το ελάχιστο σε μια οργανωμένη Πολιτεία, πολύ δε περισσότερο σε καιρούς τέτοιας κοινωνικής και οικονομικής κρίσης: δωρεάν ιατρική και φαρμακευτική φροντίδα, τρόφιμα, κοινωνική μέριμνα. Αυτό που οφείλει και πρέπει να είναι αποκλειστική ευθύνη μιας ευνομούμενης Πολιτείας, σήμερα καλύπτεται από ανθρωπιστικές οργανώσεις, την Τοπική Αυτοδιοίκηση, την Εκκλησία και κοινωνικές πρωτοβουλίες! Οταν το κράτος θα έπρεπε να είναι περισσότερο από ποτέ παρόν, παραμένει αμήχανο, αδιάφορο, αν όχι εχθρικό. Προτιμά στρουθοκαμηλίζοντας να αναφέρεται σχεδόν κυνικά μόνο σε αριθμούς, απονευρωμένους από την ουσία αυτού που θα έπρεπε να είναι ένα Εθνικό Σύστημα Υγείας, αντί να υπερασπίζεται το δικαίωμα στην πρόσβαση στην ιατρική φροντίδα ως αναφαίρετο και καθολικό ανθρώπινο δικαίωμα και όχι ως πολυτέλεια.
Σήμερα, οι πλέον φτωχοί, οι πλέον ευάλωτοι από τους πολίτες στην ουσία τιμωρούνται. Είναι εκείνοι οι οποίοι καλούνται να πληρώσουν -με τους φραγμούς στην πρόσβαση που καθημερινά υψώνονται- την ανεπάρκεια και τις σπατάλες που το πολιτικό σύστημα επέτρεψε όλες τις προηγούμενες δεκαετίες και για τις οποίες σήμερα αποποιείται τις ευθύνες του.
Το ζητούμενο η αξιοπρεπής διαβίωση
Ηταν άραγε οι ασθενείς που ευθύνονταν για τις υπερτιμολογήσεις στα φάρμακα; Αποτελούσε επιλογή των πολιτών η αναποτελεσματικότητα ενός συστήματος που ξόδευε δυσανάλογα με τα αποτελέσματα; Η κακοδιαχείριση και η εκτόξευση του κόστους οφειλόταν στους σημερινούς ανήμπορους ανασφάλιστους; Ακόμα και αν ενστερνιζόταν κανείς την ανόητη λογική τού «μαζί τα φάγαμε» είναι προφανές ότι «μαζί δεν τα πληρώνουμε», αλλά ο λογαριασμός πηγαίνει σε εκείνους που φταίνε λιγότερο.
Θα περίμενε κανείς ότι ακριβώς γι' αυτούς τους πληθυσμούς θα υπήρχε μια ιδιαίτερη μέριμνα, μια ξεχωριστή φροντίδα, ένα σχέδιο στοιχειώδους κοινωνικής προστασίας. Σε καιρούς κρίσης οφείλει κατ' αρχήν κανείς να εξασφαλίσει τα πιο βασικά: στέγη, φαγητό, ιατρική φροντίδα, αξιοπρεπή διαβίωση για όλους.
Ενα προβληματικό Σύστημα Υγείας
Και όμως, εδώ συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Οι φραγμοί και τα εμπόδια που ορθώνονται στο Σύστημα Υγείας θίγουν εκείνους που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη. Η στέρηση των μακροχρόνια ανέργων στοιχειώδους ασφάλισης επιβαρύνει ακόμα περισσότερο οικογένειες με τεράστιες δυσκολίες διαβίωσης. Η αδυναμία πρόσβασης σε ένα έτσι και αλλιώς προβληματικό Σύστημα Υγείας θίγει πολλαπλά και πολλαπλασιαστικά τον πιο αδύναμο. Αν σήμερα ένας υγιής και νέος άνθρωπος δυσκολεύεται όλο και περισσότερο να επιστρέψει στην εργασία, πώς άραγε ένας άνθρωπος με προβλήματα υγείας που δεν έχει τρόπο να τα αντιμετωπίσει θα σταθεί στον Γολογοθά της αναζήτησης δουλειάς;
Αν ένας ηλικιωμένος συνταξιούχος βλέπει το εισόδημά του, που πλέον στηρίζει και την υπόλοιπη ευρύτερη οικογένεια, να εξανεμίζεται, πώς άραγε θα καλύψει τη δική του ανάγκη για φροντίδα, ιατρική μέριμνα, εν τέλει αξιοπρεπή γηρατειά;
Το ερώτημα «τρόφιμα ή φάρμακα;», όσο και αν ακούγεται εξωπραγματικό, αποτελεί όλο και περισσότερο καθημερινό δίλημμα επιβίωσης για τους φτωχούς ανθρώπους. Αν, σήμερα, περισσότερο από το ένα τρίτο των Ελλήνων είναι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ανασφάλιστο, για ποιες ακριβώς μεταρρυθμίσεις συζητάμε στη διαχείριση του Συστήματος Υγείας: αυτών που έχουμε ασφάλιση; Και οι υπόλοιποι; Πώς άραγε μπορεί ένας λειτουργός της Υγείας, αλλά και ευρύτερα ένα δημόσιο πρόσωπο που εκλέγεται να υπηρετήσει τους πολίτες, να αποδεχτεί την ενεργοποίηση ενός κοινωνικού Καιάδα;
Μέλημα η βασική φροντίδα των φτωχών
Θα ρωτήσει εύλογα κανείς: Μα δεν πρέπει να εξυγιανθεί ένα προβληματικό Σύστημα Υγείας, να ορθολογικοποιηθούν οι ανεξέλεγκτες δαπάνες για την περίθαλψη; Αναμφίβολα, ναι. Αλλά όχι σε βάρος των πολιτών, όχι εναντίον εκείνων που έτσι κι αλλιώς φορτώθηκαν το κόστος, ως φορολογούμενοι Ελληνες, του «πάρτι των προμηθειών» που ένα ανεύθυνο και εν πολλοίς ένοχο πολιτικό σύστημα εξέθρεψε και προστάτεψε για δεκαετίες, κλείνοντας τα μάτια. Δεν μπορεί, με μια ισοπεδωτική -και ανθρωπιστικά χυδαία- λογική, στο όνομα μεταρρυθμίσεων και περικοπών, να αμφισβητείται πλέον, σχεδόν ανοιχτά, μια από τις πιο σημαντικές κατακτήσεις της μεταδιδακτορικής Ελλάδας, ο δημόσιος και καθολικός χαρακτήρας του Συστήματος Υγείας.
Ας δούμε, π.χ., την περίφημη επινόηση του εισιτηρίου των πέντε ευρώ για την πρόσβαση στα δημόσια νοσοκομεία. Ενα εισιτήριο που σύντομα θα ανατιμηθεί στα είκοσι πέντε, «τιμωρεί» και αποκλείει εκείνους ακριβώς που τα έχουν μεγαλύτερη ανάγκη, αφήνοντάς τους στη μοίρα τους. Πόσο, αλήθεια, ωφέλησε τα οικονομικά των νοσοκομείων το πεντάευρο και πόσο, από την άλλη, κόστισε η θεσμοθέτησή του στην κοινωνία και στη Δημόσια Υγεία; Πόσο θα κόστιζε η στοιχειώδης πρόσβαση σε πρωτοβάθμια βασική φροντίδα των πιο φτωχών Ελλήνων και πόσο σήμερα κοστίζει η απουσία της σε επιπτώσεις σε χρόνια νοσήματα και στο προσδόκιμο ζωής; Πόσο άραγε κοστίζει στα δημόσια λογιστικά η παρακολούθηση των ανασφάλιστων εγκύων και κατά συνέπεια η εξασφάλιση γέννησης υγιών παιδιών; Πόσο, εν πάση περιπτώσει, κοστίζει ο εμβολιασμός και των ανασφάλιστων παιδιών για τα οποία η πολιτεία κωφεύει έπειτα από σχεδόν δύο χρόνια πίεσης των Γιατρών του Κόσμου, αλλά και τον σάλο στην κοινωνίας και τον διεθνή εξευτελισμό της χώρας;
Ανθρωπιστική κρίση, κοινωνική ερημοποίηση
Ακόμα και εκείνοι που κωφεύουν στην επίκληση της στοιχειώδους Ηθικής της Υγείας, που αδιαφορούν για τα ανθρώπινα δικαιώματα και ενδιαφέρονται μόνο για τα οικονομικά της Περίθαλψης, που αντιλαμβάνονται μόνο αριθμούς και στατιστικά, θα όφειλαν να γνώριζαν πως πολλάκις η μη παρέμβαση κοστίζει πολύ περισσότερο, πως οι περικοπές στην Πρόνοια και την Υγεία υπονομεύουν την όποια προσπάθεια ανάκαμψης και ανάπτυξης. Μια κοινωνία ασθενής, απελπισμένη, είναι μια αδύναμη κοινωνία που αδυνατεί να αλλάξει, αρνείται να εκσυγχρονιστεί. Μια κοινωνία που αγωνιά για την καθημερινή επιβίωση είναι μια θυμωμένη κοινωνία, που αντιδρά όλο και περισσότερο με το θυμικό και που εντέλει αργά ή γρήγορα ενδίδει στην κρυφή γοητεία του φασισμού.
Σήμερα που βρισκόμαστε στο μέσον μιας πρωτόγνωρης για τα δεδομένα της χώρας ανθρωπιστικής πλέον κρίσης, και πριν αυτή οδηγήσει σε κοινωνική ερημοποίηση, πρέπει να προχωρήσουμε, ΤΩΡΑ, έστω και στο παρά πέντε, σε άμεσα πρακτικά και απλά μέτρα που θα διαμορφώνουν ένα ελάχιστο δίχτυ ασφαλείας για όσους βρίσκονται στο κοινωνικό περιθώριο. Αυτό σημαίνει κατ' αρχάς πως πρέπει να τεθεί στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης επιτέλους, έστω και τώρα, το ανθρωπιστικό πρόβλημα της χώρας με τη μέγιστη δυνατή συναίνεση, αλλά και την παραδοχή του προβλήματος αυτού. Ας σταματήσουμε κατ' αρχάς να προσποιούμαστε πως όλα είναι υπό έλεγχο, ας ακούσουμε και ας μεταφέρουμε την κραυγή μιας κοινωνίας που ασφυκτιά. Γιατί κανείς εν τέλει δεν μπορεί να πληρώσει τα χρέη του –πολύ δε περισσότερο μια χώρα- όταν βρίσκεται υπό κατάρρευση.
Ανθρώπινη αξιοπρέπεια και αλληλεγγύη
Χρειάζεται επιτέλους μια εθνική στρατηγική που θα ξαναφτιάξει από την αρχή το Εθνικό Σύστημα Υγείας με γνώμονα όχι τις ευρωπαϊκές φαντασιώσεις των δήθεν ειδικών, αλλά λαμβάνοντας υπόψη την απτή, σκληρή πραγματικότητα. Να θεμελιώσουμε από την αρχή ένα δημόσιο Σύστημα Υγείας ανοιχτό, φιλόξενο και φιλικό, θεμελιωμένο στις αρχές της καθολικής περίθαλψης και όχι σε λογιστικές εμμονές, υπερασπιζόμενο το αγαθό της περίθαλψης και όχι δομημένο στους αποκλεισμούς των απόκληρων. Με έμφαση στην πρωτοβάθμια φροντίδα για όλους, στην Αγωγή Υγείας και την υπεράσπισή της. Με λίγα λόγια, ένα ουσιαστικά και πραγματικά ευρωπαϊκό Σύστημα Υγείας.
Αλλά και παράλληλα χρειαζόμαστε ουσιαστικές και σοβαρές πρωτοβουλίες ενάντια στη φτώχεια. Τα κοινωνικά ιατρεία, οι οργανώσεις αλληλεγγύης δείχνουν τον δρόμο. Λαϊκά υπνωτήρια, συσσίτια, τράπεζες τροφίμων και ρούχων, δημόσια λουτρά, πρωτοβάθμια κοινωνικά ιατρεία, συνδεδεμένα με αντίστοιχα νοσοκομεία, πρέπει να αναπτυχθούν παντού. Αμεσα. Χωρίς γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και αργόστροφους σχεδιασμούς. Χωρίς μεγάλα λόγια, κηρύγματα και ατελείωτες διαβουλεύσεις.
Σήμερα, αυτή είναι η μεγάλη ευθύνη όλων όσοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο συμμετέχουμε στον αγώνα κατά της φτώχειας. Να συνεργαστούμε και να είμαστε άμεσα αποτελεσματικοί. Υψώνοντας παράλληλα φωνή υπεράσπισης των πιο αδύναμων, των πιο φτωχών των πιο αδικημένων. Των ασθενών μας στους Γιατρούς του Κόσμου. Αυτών που σε τελική ανάλυση μας έχουν εμπιστευτεί –ως έσχατο καταφύγιο– τη ζωή και την αξιοπρέπειά τους.
Αλλωστε, εν τέλει, από αυτό και όχι από τα κηρύγματά μας για τη φτώχεια θα κριθούμε. Ολοι μας.
……………………………………………………………………………………………………….
*Ο Νικήτας Κανάκης είναι πρόεδρος της οργάνωσης Γιατροί του Κόσμου.
