Του Νικόλα Μιτζάλη*
Στη γνωστή ταινία του Τζιμ Σέρινταν, ο Τζέρι (Ντάνιελ Ντέι Λιούις) εις το όνομα του πατρός του διεκδικεί τη δικαίωση, μέσα από τη φυλακή, η οποία και θα επέλθει στο τέλος πανηγυρικά. Στη Βραζιλία του Μουντιάλ, η δικαίωση των μη προνομιούχων εις βάρος των οποίων ξοδεύονται –ή μάλλον «επενδύονται»– δεκάδες δισ. φαίνεται να αργεί.
Τα 10,2 δισ. ευρώ που καθιστούν τους επικείμενους αγώνες ποδοσφαίρου τους ακριβότερους στην ιστορία των διοργανώσεων της FIFA επενδύθηκαν σε: αναβάθμιση των υπαρχόντων αλλά και εκ νέου κατασκευή 5 σταδίων, αναβάθμιση του ξενοδοχειακού κτιριακού αποθέματος, διαφήμιση σε διεθνή ΜΜΕ, συγκοινωνίες, τεχνολογία και διαχείριση πληροφορικής ροής, νέες πολεοδομήσεις και κυρίως ασφάλεια με κόστος 1,1 δισ. και συν τοις άλλοις 150.000 μονάδες αστυνομίας και στρατού καθώς και 20.000 ιδιωτικούς φρουρούς.
Παρότι το ευρύτερο επενδυτικό σχέδιο είχε προβλέψει υψηλότατα ανταποδοτικά οφέλη, όπως 36,1 δισ. από έμμεσα κέρδη λόγω των αγώνων, 3,6 εκατομμύρια θέσεις εργασίας και 20,3 δισ. συνολικό εισόδημα για τον ντόπιο πληθυσμό, χωρίς βέβαια να προσδιορίσει την κατανομή, που κυρίως θα προορίζονταν μάλλον για την αναδυόμενη μεσαία τάξη, η πραγματικότητα που βιώνουν τα λαϊκότερα κοινωνικά στρώματα είναι κάπως διαφορετική.
Η σαφής εύνοια των μεγάλων πολυεθνικών εις βάρος των μικρών επιχειρηματιών, η αύξηση της τιμής των εισιτηρίων σε τρένο και μετρό κατά 7%, ο ΦΠΑ 28% στα βασικά καταναλωτικά αγαθά, η κλιμακούμενη φορολόγηση που αγγίζει το 36% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος και η οποία εξαναγκάζει τον μέσο πολίτη να αποδίδει το 40,5% του εισοδήματός του σε φόρους, δημιουργούν έναν εκρηκτικό συνδυασμό με τα σοβαρά ελλείμματα στον τομέα της υγείας και της παιδείας.
Ο πρόσφατος περιοδικός αποκλεισμός των δύο κύριων αυτοκινητόδρομων εισόδου στο Σάο Πάουλο και η απεργία στο Pernambuco έρχονται να συνενωθούν σε μια σειρά «σπασμών» στο ταλαιπωρημένο κοινωνικό σώμα της Βραζιλίας που ξεκίνησαν ήδη από τις αρχές του 2011 και συνεχίστηκαν με κορυφώσεις το καλοκαίρι του 2012 με την επονομαζόμενη εξέγερση των λεωφορείων (Revolta do Busao) και τον Ιούνιο του 2013 (Movimento Passe Livre) με την τεράστια πορεία και τον συμβολικό αποκλεισμό των μοντερνιστικών τοπόσημων της Μπραζίλια, του Κογκρέσου και του Ανώτατου Δικαστηρίου.
Η κυβέρνηση αντιμετώπισε τις διαμαρτυρίες αρχικά σκωπτικά, μετά ως μια καλή άσκηση για τις δυνάμεις τήρησης της τάξης και απάντησε με καταστολή. Με βία και με ένα νέο Ειρηνευτικό Αστυνομικό Σώμα (UPP) απάντησε και στους διαμαρτυρόμενους κατοίκους των παραγκουπόλεων που είτε εκτοπίζονται, όπως στην περίπτωση των Morro dos Prazeres, Laboriaux και προσφάτως της Vila Autodromo (μιλάμε για 3.000 άτομα) προκειμένου να διαπλατυνθούν λεωφόροι (TransOlimpica), είτε καλούνται να αποσιωπήσουν την οργή τους για τις ανύπαρκτες υποδομές και συνθήκες διαβίωσης, όπως στις περιπτώσεις των Rocinha, Complexo do Alemao και Complexo da Maré, ικανοποιούμενοι με παρεμβάσεις τύπου αστικού τελεφερίκ ή με την κατά τα άλλα άρτια σχεδιασμένη γέφυρα του Niemeyer ή με υποσχέσεις τύπου Minha Casa Minha Vida.
Το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου της Βραζιλίας, δομημένο κυρίως στις πλάτες των παριών και των αποκλεισμένων, όπως -όλα σχεδόν- τα «Μεγα-γεγονότα», συνεχίζει τη γνωστή νεοφιλελεύθερη επενδυτική τακτική.
Η εμπορευματοποίηση των αθλητικών συναντήσεων και της συναφούς κουλτούρας και η μετατροπή τους σε γεγονότα φεστιβαλοποίησης που εξυπηρετούν στοχευμένες κινήσεις ιδιωτικών συμφερόντων αναδιανομής πλούτου επιφέρουν περαιτέρω περιθωριοποίηση συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων (βλ. Αφροβραζιλιάνοι, Ρομά κ.λπ.), εκτοπισμό και ποικίλους «εξευγενισμούς».
Καταδεικνύουν δε τη διαρκή επιθυμία της εξουσίας να επεκτείνει τις χωρικές αλλά και πολιτισμικές της επιρροές επικαλούμενη τα «έκτακτα» γεγονότα για να επανακαθορίσει ουσιαστικά ιεραρχίες στον αστικό χώρο και κατ’ επέκταση στην κοινωνία.
……………………………………………………………………………
* Δρ αρχιτεκτονικής ΕΜΠ
Βλ.: – «Sustainable Brazil. Social and Economic Impacts of the 2014 World Cup», Ernst&Young Terco, 2011. – http://www.copa2014.gov.br – http://www.amnesty.org/en/region/brazil – E.Melo, «Changes and continuities on brazilian urban governance: the impacts of the sporting mega events», Territorio, ν. 64, 2013, σσ. 34-39
