Του Πάρη Χρυσού*

 

Λίγες μέρες μετά την ορκωμοσία των νέων δημοτικών αρχών, το ερώτημα του (νέου;) ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης παραμένει ανοιχτό. Κι όμως, είναι στο τοπικό επίπεδο όπου βιώνεται η οικονομία και οικοδομούνται εν πολλοίς οι όροι της. Σε σχέση με τη λογική δράσης της τοπικής αυτοδιοίκησης, δύο δρόμοι διαφαίνονται στον ορίζοντα: ο πρώτος είναι η επανάληψη των λογικών που αναπαράγουν την υφιστάμενη κρίση, ο δεύτερος είναι αυτός της συνεισφοράς στην οικοδόμηση εναλλακτικών.

 

Η δυνατότητα ενός «ελληνικού τρόπου» ανάπτυξης

 

Στο διεθνές επίπεδο, η τρέχουσα κρίση είναι μια κρίση τόσο του παραγωγικού όσο και του καταναλωτικού μοντέλου. Ιδιαίτερα στη Δύση, η οποία καταναλώνει τη μερίδα του λέοντος της παγκόσμιας οικονομίας, ο ανταγωνισμός γίνεται με όρους έντασης της καινοτομίας κι όχι παραγωγικότητας: το ζήτημα δεν είναι τόσο το «πόσα» παράγουμε, αλλά το «τι» και το «πώς». Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι ο ΟΟΣΑ σε πρόσφατη έκθεσή του τάχθηκε εναντίον των μειώσεων των μισθών: τελικά καταφέρνουν απλώς να ρίχνουν το επίπεδο της κατανάλωσης, χωρίς όμως να δημιουργούν καμία εναλλακτική (νέα προϊόντα, νέοι τρόποι παραγωγής κτλ).

 

Το γεγονός ότι η ελληνική οικονομία παραδοσιακά χαρακτηρίζεται από μικρές και ευέλικτες δομές (τεχνικά γραφεία, αγροί, ενοικιαζόμενα δωμάτια…) θα όφειλε να αποτελεί πλεονέκτημα για την ίδια, την ώρα που ισχυρές χώρες «αγωνίζονται» για να δημιουργήσουν μικρές δομές. Χρειάζεται όμως στήριξη των δομών αυτών, για να μπορέσουν να μετασχηματιστούν με άξονα τις νέες προκλήσεις. Η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να παίξει εδώ κρίσιμο ρόλο.

 

Τρεις άξονες δράσης για τη δημιουργία όρων ανάπτυξης

 

Σ’ αυτή την κατεύθυνση χρειάζεται να διαμορφωθεί ένα θεσμικό πλαίσιο που θα προαγάγει την καινοτομία, μέσω τόσο της δημιουργίας νέων γνώσεων όσο και νέων σχέσεων. Μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να στηριχτεί στους ακόλουθους άξονες:

 

Ανοιγμα της διαδικασίας σύλληψης των προδιαγραφών των δημόσιων έργων, τόσο όσον αφορά τους στόχους όσο και τις διαδικασίες. Οι προδιαγραφές των δημόσιων έργων είναι κείμενα που ορίζουν τη φύση του τοπικού προβλήματος και τους αναμενόμενους τρόπους με τους οποίους ένα έργο καλείται να το λύσει. Ωστόσο, στόχοι όπως η «βιώσιμη ανάπτυξη» και τρόποι όπως η «συμμετοχή των πολιτών» είναι μεν στην αιχμή των αναδιαρθρώσεων σε διεθνές επίπεδο, παραμένουν ωστόσο αρκετά «θολοί» ως προς την υλοποίησή τους. Ο ορισμός τους είναι λοιπόν μια διαδικασία δημιουργίας νέων γνώσεων, που μπορεί να γίνει με αποκεντρωμένες δομές στο τοπικό επίπεδο. Για παράδειγμα, μέσα από δημόσιες διαδικασίες διαβούλευσης, τόσο οι οργανωμένοι φορείς όσο και οι πολίτες θα έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν και τα προβλήματα και τις λύσεις που οι ίδιοι βλέπουν. Τέτοιες συζητήσεις μπορεί να είναι πηγή γνώσης τόσο για τους δημότες όσο και για τις αρχές, οι οποίες θα μπορούν να ενσωματώσουν τη λαϊκή έκφραση στις προδιαγραφές των έργων.

 

Στήριξη και προώθηση πρωτοβουλιών που διερευνούν εναλλακτικά μοντέλα ανάπτυξης. Στην Ελλάδα υπάρχει ήδη πληθώρα κοινοτήτων που δημιουργούν και μοιράζονται γνώση αιχμής (όπως αυτές του «ελεύθερου λογισμικού»). Επίσης, υπάρχει ανάγκη δημιουργίας νέων κοινοτήτων (όπως συνεταιρισμών τεχνιτών, αγροτών, επαγγελματιών…) σε τομείς που βρίσκονται αντιμέτωποι με νέες προκλήσεις. Τέτοιες τοπικές δομές μπορούν να στηρίξουν συμμετοχικές διαδικασίες όπως αυτή της διαβούλευσης, αλλά και να στηρίξουν καινοτόμες δράσεις για την τοπική κοινωνία (είτε επιχειρηματικές είτε κοινωνικές), παραμένοντας «οικείες».

 

Μετασχηματισμός του ίδιου του μηχανισμού της τοπικής αυτοδιοίκησης, τόσο στην κατεύθυνση της μεγαλύτερης αποτελεσματικότητάς της όσο και στην επέκταση της δραστηριότητάς της. Βασικές λειτουργίες των τοπικών αρχών μπορούν να καταστούν γρηγορότερες και πιο διαφανείς, στον βαθμό όμως που νέες τεχνολογίες εισάγονται χωρίς βιασύνη και μετά από μελέτη των ιδιαίτερων συνθηκών του κάθε χώρου. Παράλληλα, νέες προκλήσεις απαιτούν την ανάπτυξη και νέων διοικητικών ικανοτήτων. Αυτές μπορούν να αφορούν δομές και διαδικασίες όπως αυτές που είδαμε παραπάνω, καθώς και άλλες, που να σχετίζονται με την κοινωνική στήριξη των πολιτών, όπως τα «αλληλέγγυα δίκτυα».

 

Οφείλει ωστόσο κανείς να αναγνωρίσει ότι το σημείο εκκίνησης των δημοτικών αρχών γίνεται σε συνθήκες που κάνουν μια εποικοδομητική στρατηγική να φαντάζει πολυτέλεια: τα περασμένα χρόνια παρακολουθήσαμε την αποδόμηση σειράς υπηρεσιών που εξασφάλιζαν τα αυτονόητα στους δημότες (νοσοκομεία, σχολεία, πόροι…), καθώς και την παρακμή υπαρχουσών υπηρεσιών, μέσω του μηχανισμού της κρίσης που περιγράφηκε παραπάνω. Ωστόσο, οι δημοτικές αρχές είναι αναγκασμένες να συνδυάσουν με τη δράση τους την αντίσταση στην πορεία ύφεσης, με την οικοδόμηση των συνθηκών υπέρβασής της, μέσω του μετασχηματισμού της δομής των τοπικών οικονομιών.

 

……………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

* Καθηγητής Διοίκησης Καινοτομίας Ανώτατο Ινστιτούτο Εμπορίου Παρισιού