Του Δημήτρη Π. Σωτηρόπουλου*
Οι άνθρωποι του καιρού μας, κυρίως στον δυτικό κόσμο, αρέσκονται να ζουν σε δύο παράλληλους κόσμους. Ο υλικός τους κόσμος είναι φυσικά ο πιο προφανής, είναι άλλωστε και ο αγαπημένος τους. Δεν είναι πλέον ο κόσμος της βιοτής για την κάλυψη των στοιχειωδών αναγκών της ζωής, ούτε ο κόσμος των υλικών ανέσεων που εξυπηρετούν την καθημερινότητά τους, είναι εκεί που ο σύγχρονος άνθρωπος εναποθέτει ολόκληρο το είναι του, που πραγματώνεται ο ίδιος ως υπόσταση. Και η κατανάλωση είναι γι’ αυτόν η πεμπτουσία τούτου του χρυσοποίκιλτου κόσμου. Αυτό ακριβώς είχε βροντοφωνάξει ο τότε δήμαρχος της Νέας Υόρκης, Ρ. Τζουλιάνι, μόλις μία μέρα μετά το τραγικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001: «Νεοϋορκέζοι, σπεύστε να καταναλώσετε», χωρίς τον καταναλωτή ο κόσμος μας θα καταρρεύσει πιο εκκωφαντικά και από τους Δίδυμους Πύργους.
Μα παραλλήλως, τούτος ο μανιώδης ματεριαλιστής είναι και ρομαντικούλης. Μαζί με τα hi tech gadgets αγαπά και την υψηλή τέχνη, λατρεύει και τα υψηλά δημιουργήματα του πολιτισμού του. Ακόμη κι αν δεν τα κατανοεί ποσώς, στέκεται σε στάση λατρευτική ενώπιόν τους. Πρώτα και κύρια, λατρεύει τις «ιδέες», δεν έχει σημασία που τις καταναλώνει κι αυτές με τον ίδιο τρόπο που πηγαίνει στο mall τα Σαββατοκύριακα, αρέσκεται να πιστεύει ότι αυτές είναι που κινούν τον κόσμο, ότι όλα πρώτα συμβαίνουν στο μυαλό μας, πριν πάρουν πραγματική υπόσταση στον πραγματικό κόσμο. Οπως λέει και η γνωστή εφηβική ρήση: «άλλωστε, όλα στο μυαλό μας είναι, φιλαράκι».
Εκεί που η άποψη αυτή είναι πιο ξεκάθαρη είναι στο πεδίο της πολιτικής. Ακριβέστερα, στον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνεται η πολιτική από τους κυβερνημένους. Πώς «παράγεται» η πολιτική; «Απλούστατο», απαντούν οι σύγχρονοι ρομαντικοί. Οι κυβερνώντες κάθονται και σκέπτονται, κατεβάζουν ιδέες και συγκροτούν «ιδεολογία», όσο πιο μεγάλα «κεφάλια» τόσο πιο μεγάλες και οι ιδέες τους, τόσο πιο φωτεινά τα οράματα και οι ιδεολογίες τους. Και ύστερα, αφού έχουν συλλάβει το σχέδιο, δεν μένει παρά να το βάλουν σε πράξη. Μικρή είναι η απόσταση που χωρίζει το ένα από το άλλο. Oλα κι όλα, ο πολιτικός πρέπει να είναι συνεπής με τις ιδέες του. Με βάση αυτό θα πρέπει να τον κρίνουμε, όταν έρθει η ώρα της αξιολόγησής του` με βάση την «ιδεολογία του». Οι τυποποιήσεις είναι γνωστές κι έχουν «δουλέψει» σχεδόν δύο αιώνες τώρα: ο συντηρητικός, ο φιλελεύθερος, ο σοσιαλιστής ή οι όψιμες «παρεκτροπές» τους, ο νεοσυντηρητικός, ο νεοφιλελεύθερος, ο νεοκομμουνιστής. Επιλέξτε άφοβα ιδεολογία, 'σείς οι εκκολαπτόμενοι ηγέτες, και αφεθείτε στα σίγουρα χέρια της για να σας καθοδηγήσει!
Oποιος βέβαια έχει συνηθίσει να βλέπει τα πράγματα από ψηλά έχει πλήρη συνείδηση ότι ο κόσμος είναι πάντα ένας και ότι οι ιδέες του, οι «αλήθειες» του, δεν ανήκουν σε κάποια αφηρημένη σφαίρα έξω από την πεζότητά του, αλλά είναι ευθεία δημιουργήματά του. Ιδίως η πολιτική εξουσία ελάχιστα νοιάζεται για τις ιδεολογίες. Ο κόσμος της συγκροτείται από πρακτικές, από κληρονομημένες έξεις, από την υποχρέωσή της να απαντήσει σε επιτακτικές ανάγκες. Φυσικά, υπάρχουν καλύτεροι και χειρότεροι πρακτικιστές, αλλά αν είναι να δώσουμε κάπου το βραβείο του καλύτερου «οραματιστή», ας το δώσουμε στον πιο αποτελεσματικό πραγματιστή. Στριμώξτε έναν πολιτικό σε στιγμές χαλάρωσης, και αν δεν σας απαντήσει ότι το πρώτο που τον νοιάζει είναι να επιλύσει απτά ζητήματα, μην τον ψηφίσετε ποτέ. Μάλιστα, ενώπιον κρίσεων ο πραγματισμός της εξουσίας εντείνεται. Μόνον εμμονικοί ηγέτες, όπως ο Χίτλερ, θα άνοιγαν ένα μέτωπο με τη Σοβιετική Ενωση, την ώρα που βρίσκονταν σε πόλεμο με όλο τον υπόλοιπο πλανήτη. Και αυτοί οι «ηγέτες» είναι εκεί ακριβώς για να μας θυμίζουν τις καταστροφικές συνέπειες των ιδεολογικών εμμονών.
Aρα, τελειώσαμε με τις ιδεολογίες; Μάλλον αδύνατον. Αν κάτι κάνουν οι «ιδεολογίες», ιδίως στις εποχές της μαζικοδημοκρατίας, είναι να προσφέρουν στους κυβερνημένους έναν καλό λόγο για να ακολουθήσουν τους μπροστάρηδες. Η ιδεολογία δεν αποτελεί παρά το φανταχτερό ένδυμα της εξουσίας. Αλλά είναι σίγουρα ευκολότερο να πειστούμε ότι καλά κάνουμε και συμμορφωνόμαστε στις επιταγές των κυβερνώντων μας, όταν μας συνεπαίρνει ένα «μεγάλο αφήγημα».
Υπό αυτή την έννοια, ήταν άραγε η προσφάτως εκλιπούσα Μάργκαρετ Θάτσερ «νεοφιλελεύθερη», όπως τη θέλει η κοινή δόξα; Αφελές το ερώτημα, μάλλον. Η πρόκληση της Θάτσερ ουδόλως ήταν να βάλει «στην πράξη» τις ιδέες του υποτιθέμενου μέντορά της, του οικονομολόγου, Φρ. Χάγεκ. Αν ήταν όντως «Σιδηρά» η Μάγκι (και δεν αμφιβάλλει ούτε ένας γι’ αυτό) είναι διότι πάσχισε να βγάλει τη Βρετανία από το μετα-αυτοκρατορικό της οικονομικό και κοινωνικό βάλτωμα. Πιθανότατα θα διαφωνούμε για πάντα σχετικά με το αν τα κατάφερε. Αλλά είτε πέτυχε είτε όχι, υπεύθυνη δεν ήταν καμία ιδεολογία γι’ αυτό, απλώς διότι η ιδεολογία δεν είναι ποτέ το κινούν αίτιο, αλλά μόνον η ανάγκη της εξουσίας να δικαιολογήσει τις επιλογές της. Γι’ αυτό, μη χαίρεστε, οι διανοούμενοι. Η πολιτική εξουσία σάς βλέπει πάντα εργαλειακά. Εσείς μπορεί όντως να ζείτε εκτός του κόσμου τούτου, και να συλλαμβάνετε υπέροχα αφηρημένα σχήματα των καλύτερων προθέσεων, μα ο (καλός) πολιτικός έχει γεννηθεί μέσα στις λάσπες και τη δυσωδία, και δουλειά του πρέπει να είναι να μας βγάλει από εκεί.
…………………………………………………….
Επίκουρος καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας στο ΤΕΙ Καλαμάτας και γραμματέας σύνταξης της Νέας Εστίας
