ΙNFOWAR
Tου Αρη Χατζηστεφάνου
Οι συσκευές τρισδιάστατης εκτύπωσης και τα ανοιχτά δίκτυα συμμετοχικής εργασίας απειλούν τα θεμέλια του σημερινού οικονομικού συστήματος. Δυο σημαντικές εκδηλώσεις έφεραν και στην Ελλάδα τη συζήτηση για το μέλλον της παραγωγής προϊόντων.
«Πώς να σφετεριστεί κανείς σε βάρος της κοινωνίας μια ιδέα ή μια ροή πληροφοριών;
Ντανιέλ Μπενσάιντ, φιλόσοφος
«Δυο γενιές Αμερικανών πολιτών» έγραφε κάποτε ο Τζον Στάινμπεκ «γνωρίζουν πολύ περισσότερα για τη μίζα του μοντέλου Τ της Ford παρά για τη γυναικεία κλειτορίδα». Δύσκολα ένας συγγραφέας θα μπορούσε να περιγράψει πιο παραστατικά τη λατρεία που προκάλεσε στις ΗΠΑ η κατασκευή του πρώτου Ι.Χ. αυτοκινήτου που ήταν προσιτό στον μέσο Αμερικανό πολίτη. Κι όμως, ένας άλλος συγγραφέας, ο Αλντους Χάξλεϊ, το επιχείρησε. Στο θρυλικό του έργο «Ο θαυμαστός καινούργιος κόσμος» ο Χένρι Φορντ παρουσιάζεται σαν μεσσίας, οι τάφοι δεν έχουν πλέον σταυρούς αλλά ένα μεγάλο Τ και ο χρόνος δεν χωρίζεται σε π.Χ. και μ.Χ. αλλά σε π.Φ. και μ.Φ. (προ Φορντ και μετά Φορντ).
Το δέος που προκαλούσε φυσικά ο Φορντ στους δυο κορυφαίους Αμερικανούς συγγραφείς δεν σχετιζόταν με το μοντέλο Τ αλλά με τη γραμμή παραγωγής που εφηύρε για να κατασκευάζει το συγκεκριμένο αυτοκίνητο. Ο λεγόμενος φορντισμός άλλαξε όχι μόνο τη διαδικασία παραγωγής αλλά και τις κοινωνικές και ταξικές σχέσεις. Τα εργοστάσια έπρεπε πλέον να παράγουν τυποποιημένα προϊόντα σε προσιτές τιμές και να προσφέρουν στους εργάτες τους σχετικά αξιοπρεπείς μισθούς, με τους οποίους θα μπορούν να αγοράζουν τα καταναλωτικά προϊόντα που παρήγαν.
Αυτό που δεν μπορούσαν να προβλέψουν στα έργα τους ο Στάινμπεκ και ο Χάξλεϊ είναι ότι έναν αιώνα αργότερα μια νέα τεχνολογική εξέλιξη θα απειλούσε όχι μόνο το μοντέλο του φορντισμού αλλά και τη λογική του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος. Οι περίφημοι τρισδιάστατοι εκτυπωτές θα επιτρέπουν σύντομα σε κάθε καταναλωτή να κατασκευάζει στο σπίτι του από απλά προϊόντα, όπως ένα ζευγάρι παπούτσια, μέχρι ένα ανταλλακτικό του ψυγείου που χάλασε. Χωρίς μεγάλες γραμμές παραγωγής, χωρίς έξοδα μεταφοράς, αποθήκευσης και λιανικής πώλησης, η νέα τεχνολογία υπόσχεται να περιορίσει δραστικά το κόστος παραγωγής και να σώσει το περιβάλλον από τις καμινάδες των εργοστασίων και τις εξατμίσεις των αεροπλάνων, των φορτηγών και των πλοίων που μεταφέρουν εμπορεύματα από τη μια άκρη του πλανήτη στην άλλη. Κυρίως όμως υπόσχεται να μειώσει δραματικά τον χρόνο εργασίας, απελευθερώνοντας τους ανθρώπους από τις σημερινές συνθήκες μισθωτής σκλαβιάς.
Και τώρα σταματήστε να ονειρεύεστε. Γιατί για άλλη μια φορά η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων έρχεται σε σύγκρουση με τα συμφέροντα του κυρίαρχου οικονομικού συστήματος. Ο αυτοματισμός της παραγωγής σημαίνει πολύ απλά (αν και ελαφρώς απλουστευτικά) λιγότερους εργαζόμενους από τους οποίους μπορεί να αποσπαστεί αυτό που ο Μαρξ αποκαλούσε απόλυτη και σχετική υπεραξία. Οι σύγχρονοι λουδίτες λοιπόν, αυτοί που σπάνε δηλαδή τα νέα μηχανήματα παραγωγής, ενδέχεται να μην είναι οι εργάτες αλλά… τα αφεντικά τους.
Πέρα όμως από τη μείωση του κόστους, των ωρών εργασίας και συνεπώς της δυνατότητας άντλησης υπεραξίας από τους εργαζόμενους, τίθεται το ερώτημα εάν η εξάπλωση των 3d εκτυπωτών σημαίνει ότι ο καταναλωτής-πολίτης γίνεται ταυτόχρονα και κάτοχος των μέσων παραγωγής. Και η απάντηση είναι… ναι μεν, αλλά.
Γιατί σε αυτή τη σύγχρονη διαδικασία παραγωγής, το πραγματικό κόστος δεν βρίσκεται στα μηχανήματα που κατασκευάζουν τα προϊόντα ή στα υλικά παραγωγής, αλλά στο σχέδιο που θα εξηγεί στη συσκευή πώς να «τυπώσει» το προϊόν. Και εδώ ανοίγονται δύο δρόμοι: Εάν το «σχέδιο» για τη δημιουργία ενός παπουτσιού ανήκει και πάλι σε κάποια πολυεθνική όπως η Nike, η οποία το τιμολογεί όπως θέλει και το προστατεύει με πατέντες, η τεχνολογική εξέλιξη είναι σημαντική αλλά όχι επαναστατική. Αν όμως τα σχέδια δημιουργούνται, αναπτύσσονται και διαμοιράζονται ελεύθερα μέσα από ανοιχτά δίκτυα υπολογιστών, όπως συμβαίνει λόγου χάρη με το ελεύθερο λογισμικό, ολόκληρο το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής καθίσταται αναχρονιστικό και (με μια μικρή βοήθεια) καταδικασμένο σε γρήγορο θάνατο. Μιλώντας τις προηγούμενες ημέρες στην Αθήνα, ο Μισέλ Μπάουενς, από τους πρωτοπόρους της λεγόμενης ομότιμης παραγωγής, σκιαγράφησε τις δυνατότητες ανοικτής, συμμετοχικής και προσανατολισμένης στα «κοινά» ανθρώπινης συνεργασίας. Ξεκινώντας από την έννοια των «ψηφιακών κοινών», ο Μπάουενς περιγράφει μια κοινωνία η οποία δεν κυριαρχείται από τη δύναμη των εταιρειών αλλά στην οποία «οι άνθρωποι επιλέγουν να μοιράζονται τη δημιουργικότητά τους αντί να την περιφράσσουν και να συνεργάζονται για τη συλλογική πνευματική πρόοδο της κοινότητας αντί να ανταγωνίζονται και να εκμεταλλεύονται ο ένας τον άλλο».
Οσο για το τελικό προϊόν αυτής της διαδικασίας, αναλαμβάνει να μας το παρουσιάσει την Παρασκευή και το Σάββατο 7-8 Ιουνίου η ομάδα της MyCity-me και το Fab Lab Athens, στο πλαίσιο του Athens Video Art Festival στο Booz (Κολοκοτρώνη 57). «Ολοι οι ενδιαφερόμενοι» μας εξηγεί η Βάγια Πάντου, από τη MyCity-me, «μπορούν να παρακολουθήσουν την τρισδιάστατη εκτύπωση ενός αντικειμένου που θα πραγματοποιήσουμε μετά το τέλος των εργασιών της Παρασκευής».
Το μέλλον είναι εδώ, έτοιμο να συγκρουστεί με το παρελθόν, ενώ ένα νέο σύστημα παραγωγής ετοιμάζεται να αμφισβητήσει το προηγούμενο. Και όσοι τόλμησαν να σταθούν εμπόδιο στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων το πλήρωσαν ακριβά. Ρωτήστε και τους φεουδάρχες…
…………………………………………………………………………………
INFO
Παρακολουθήστε
Εργαστήριο «Collaborative Manufacturing – 3d printing».
Στις 7 και 8 Ιουνίου στο Booz (Κολοκοτρώνη 57), συζητήσεις, παρουσιάσεις και τρισδιάστατες εκτυπώσεις από την ομάδα MyCity-me. Πληροφορίες στη διεύθυνση http://www.athensvideoartfestival.gr/3d-printing/)
……………………………………………………………………
Διαβάστε
Ο θαυμαστός καινούριος κόσμος
Η δυστοπική, ταξική κοινωνία του Χάξλεϊ, στηριγμένη στο μοντέλο παραγωγής του Φορντ.
The Political Economy of Peer Production
Ο Michel Bauwens περιγράφει τη δομή των ανοιχτών δικτύων ομότιμης παραγωγής P2P.
