Η Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP), την οποία διαπραγματεύονται πυρετωδώς ιθύνοντες και επιχειρήσεις της Ε.Ε. (μέσω της Κομισιόν) και των ΗΠΑ από τον Ιούλιο του 2013, θα επηρεάσει κάθε πλευρά της ζωής των πολιτών και στις δύο όχθες του Ατλαντικού. Αλλά όλες οι συζητήσεις διεξάγονται με απόλυτη μυστικότητα και αδιαφάνεια, όχι μόνο από όσους θα υποστούν τις συνέπειές του, αλλά και από τους ευρωβουλευτές που θα κληθούν να την ψηφίσουν την προσεχή χρονιά, ή τα μέλη του αμερικανικού Κογκρέσου που θα κληθούν να την επικυρώσουν.
Στο πλαίσιο ευρύτερης εκστρατείας ενημέρωσης για όλα όσα μας απειλούν από το ΤΤΙΡ και θέλουν να μας αποκρύψουν, ώστε να αποτρέψουν τις κοινωνικές αντιδράσεις, το ελληνικό παράρτημα του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς οργάνωσε, την περασμένη Τρίτη, ένα διήμερο εκδηλώσεων με τίτλο: «Εσείς τι ξέρετε για το TTIP;».
Στις εκδηλώσεις παραβρέθηκαν η Ντέμπι Μπάρκερ, διευθύντρια διεθνούς προγράμματος του αμερικανικού Κέντρου για την Ασφάλεια των Τροφίμων, και η Ούλρικε Χέρμαν, δημοσιογράφος της γερμανικής εφημερίδας Die Tageszeitung, οι οποίες μοιράστηκαν με την «Εφημερίδα των Συντακτών» μερικές από τις πιο αμφιλεγόμενες πτυχές αυτού του συμφώνου.
Χριστίνα Πάντζου
………………………………………………………………………………………………………………………………………
Αποζημιώσεις εκατομμυρίων στους ξένους επενδυτές
Της Ούλρικε Χέρμαν*
Ενα από τα πλέον κρίσιμα ζητήματα του ΤΤIP είναι οι προβλέψεις για την προστασία των άμεσων ξένων επενδύσεων μέσω της επιβολής σχετικής ρήτρας. Αυτές οι ρήτρες είναι εξαιρετικά αμφισβητούμενες και εξηγούν σε μεγάλο βαθμό γιατί η αντίδραση κατά του TTIP κερδίζει έδαφος σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
Η προστασία των επενδύσεων δεν είναι κάτι καινούργιο. Προβλέπεται σε πολλές συμφωνίες και επιτρέπει σε ξένες επιχειρήσεις να προσφεύγουν κατά μιας χώρας ζητώντας αποζημιώσεις εάν θεωρήσουν ότι οι επενδύσεις και τα κέρδη τους απειλούνται με οποιονδήποτε τρόπο. Η Ελλάδα έχει ήδη υπογράψει 43 διμερείς συμφωνίες που περιέχουν τέτοιες ρήτρες.
Η προσφυγή γίνεται σε έκτακτο διεθνές διαιτητικό δικαστήριο, το οποίο αποτελείται από τρία μέλη: έναν εκπρόσωπο του επενδυτή, έναν του εναγόμενου κράτους και έναν μεσολαβητή (που δεν είναι δημόσιος λειτουργός, αλλά μέλος ιδιωτικών δικηγορικών γραφείων), στον οποίο συμφωνούν από κοινού τα αντίδικα μέρη. Οι συνεδριάσεις τους γίνονται κεκλεισμένων των θυρών και οι αποφάσεις τους είναι αμετάκλητες, καθώς δεν υπάρχει δυνατότητα έφεσης και το αποτέλεσμα είναι οριστικό και δεσμευτικό.
Ηδη κάποιες σχετικές υποθέσεις προσέλκυσαν το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Ο σουηδικός ενεργειακός όμιλος Vattenfall απαιτεί από τη γερμανική κυβέρνηση αποζημίωση ύψους 3,7 δισ. ευρώ επειδή υποχρεώθηκε να κλείσει δύο από τα πυρηνικά της εργοστάσια στη χώρα νωρίτερα από ό,τι είχε συμφωνηθεί. Η Vattenfall βασίζει την αξίωσή της στη Συνθήκη για την Ενεργειακή Χάρτα, την οποία έχει συνυπογράψει η Γερμανία, όπως άλλωστε και η Ελλάδα, και περιλαμβάνει ρήτρα προστασίας επενδύσεων.
Διαμαρτυρία κατά του TTIΡ στη διάρκεια προεκλογικής εκστρατείας του υποψήφιου για την προεδρία της Κομισιόν, Μάρτιν Σουλτς
Ενα δημοφιλές τέχνασμα, στο οποίο καταφεύγουν οι επιχειρήσεις, είναι να χρησιμοποιούν ξένες θυγατρικές για να προσφύγουν εναντίον των κυβερνήσεών τους. Ο καναδικός ενεργειακός όμιλος Lone Pine χρησιμοποίησε αμερικανική θυγατρική για να καταθέσει αγωγή κατά της καναδικής κυβέρνησης, όταν αυτή επέβαλε μορατόριουμ στην αμφιλεγόμενη τεχνική της υδραυλικής διάρρηξης (fracking) στο Κεμπέκ το 2013. Απαίτησε αποζημίωση 250 εκατ. δολαρίων ισχυριζόμενη ότι η απόφαση έπληττε τα εξορυκτικά της δικαιώματα. Αυτές οι ρήτρες αρχικά καθιερώθηκαν για να προστατεύσουν ξένες επιχειρήσεις σε χώρες με αδύναμους νομικούς και δικαστικούς θεσμούς. Αλλά σήμερα αναγκάζουν κυβερνήσεις που πληρούν όλα τα δημοκρατικά εχέγγυα να πληρώνουν ακόμη κι όταν μεταχειρίζονται με ίσο τρόπο τις εγχώριες και τις ξένες επιχειρήσεις.
Αρκεί να θεωρήσει ένας επενδυτής ότι θα έχει διαφυγόντα κέρδη, αν μια κυβέρνηση αλλάξει τη νομοθεσία της π.χ. σχετικά με την προστασία των καταναλωτών ή του περιβάλλοντος, τη χρήση γης και πρώτων υλών, ακόμη και τους βασικούς μισθούς και την προστασία κατά των απολύσεων.
Οι ρήτρες προστασίας επενδύσεων δεν εγείρουν μόνο πολλά και κρίσιμα ερωτήματα, αλλά και η εφαρμογή τους είναι προβληματική. Η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (Unctad) συνόψισε πρόσφατα τα κύρια προβλήματα: Τα Διαιτητικά Δικαστήρια είναι ad hoc δικαστήρια, τα οποία επιπρόσθετα παράγουν πολύ διαφορετικές μεταξύ τους αποφάσεις για παρόμοιες υποθέσεις, και μάλιστα τελεσίδικες. Επιπλέον, οι διαδικασίες μπορεί να καθυστερήσουν χρόνια, καθώς οι δικηγόροι που αναλαμβάνουν αυτές τις υποθέσεις επιδιώκουν να κερδίσουν όσα περισσότερα γίνεται. Κατά μέσο όρο, μια προσφυγή κοστίζει 8 εκατ. δολάρια.
Η Ε.Ε. αποδέχεται την αρχή της προστασίας των επενδύσεων, επιδιώκοντας απλώς κάποιες «διορθώσεις». Ο επίτροπος Εμπορίου Κάρελ ντε Χουχτ θέλει να εξασφαλίσει ότι προσφυγή στη διαιτησία θα γίνεται μόνο εφόσον έχουν εξαντληθεί όλα τα εθνικά ένδικα μέσα. Επιπλέον, θέλει να μην υπάρχει δικαίωμα προσφυγής αν εθνικές και ξένες επιχειρήσεις σε μια χώρα έχουν ίδια μεταχείριση. Ζητά οι διαδικασίες να είναι ανοιχτές και τα αντίστοιχα έγγραφα να δημοσιοποιούνται. Τέλος, θέλει να διαπραγματευτεί το δικαίωμα έφεσης σε αμφισβητούμενες διαιτητικές αποφάσεις.
Ωστόσο, η αντίδραση της κοινής γνώμης είναι τόσο έντονη ώστε κάποιες κυβερνήσεις έχουν ήδη υποχωρήσει. Στη Γερμανία, ο υπουργός Οικονομίας Σίγκμαρ Γκάμπριελ ανήγγειλε ότι θα τάσσεται υπέρ ενός συμφώνου ελεύθερου εμπορίου, το οποίο δεν θα περιλαμβάνει ρήτρες προστασίας επενδύσεων.
Το συμφέρον της Ελλάδας
Θα ήταν προς το συμφέρον της Ελλάδας να συστρατευτεί με όσους επικρίνουν το ΤΤΙΡ, καθώς η χώρα θα είναι ιδιαίτερα ευάλωτη έναντι των απαιτήσεων των επενδυτών. Λόγω της κρίσης του ευρώ, η Ελλάδα υποχρεώνεται να πουλήσει τμήμα της δημόσιας περιουσίας της σε ξένες ιδιωτικές επιχειρήσεις και να προσελκύσει άμεσες ξένες επενδύσεις. Αν το ΤΤΙΡ παραμείνει ως έχει σήμερα, αυτοί οι επενδυτές μπορεί να ισχυριστούν ότι υπέστησαν έμμεση απαλλοτρίωση ή διαφυγόντα κέρδη κάθε φορά που η Ελλάδα θα υιοθετεί νόμους που στοχεύουν στην προστασία των πολιτών και του περιβάλλοντος. Η Ελλάδα δεν θα έπρεπε να πάρει αυτό το ρίσκο.
* Δημοσιογράφος της γερμανικής εφημερίδας Die Tageszeitung
………………………………………………………………………………………………………………………………..
Τεράστιο το διακύβευμα στη δημόσια υγεία
Της Ντέμπι Μπάρκερ*
Είναι γνωστό ότι το ΤΤΙΡ καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα θεμάτων, περιλαμβανομένων του χρηματοπιστωτικού συστήματος και των επενδύσεων, της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, της δημόσιας υγείας, των χημικών, του περιβάλλοντος, των εργασιακών δικαιωμάτων κ.λπ. Αυτό, ωστόσο, που ίσως δεν γνωρίζουν οι πολίτες είναι ότι αυτή η εμπορική συμφωνία μπορεί να φτάσει ακόμη και να επηρεάσει το τι είδους τρόφιμα θα τρώνε τα παιδιά μας. Γιατί, όπως επισημαίνουν πολλοί αναλυτές, στο επίκεντρο των διαπραγματεύσεων βρίσκεται η απορρύθμιση πολλών κανόνων ασφαλείας για τα τρόφιμα, τους οποίους οι επιχειρήσεις θεωρούν εμπόδιο για την κερδοφορία τους.
Πώς γίνεται αυτό; Το ΤΤΙP ακολουθεί τα πρότυπα των πιο πρόσφατων συμφωνιών, που εστιάζουν σε ζητήματα πέραν των δασμών, προωθώντας την άρση των «εμπορικών φραγμών», όπως λένε οι διαπραγματευτές και οι πολυεθνικές. Στην πραγματικότητα, αυτά που θεωρούν «εμπορικούς φραγμούς» είναι συχνά δημοκρατικά θεσπισμένα κοινωνικά, υγειονομικά και περιβαλλοντικά πρότυπα που στοχεύουν στην προστασία των πολιτών. Σήμερα οι διαπραγματεύσεις για το ΤΤΙΡ γίνονται κεκλεισμένων των θυρών και τα υπό διαπραγμάτευση κείμενα δεν δημοσιοποιούνται. Κι ενώ ακόμη και εκλεγμένοι αξιωματούχοι δεν έχουν πρόσβαση σε αυτά, κάπου 600 σύμβουλοι επιχειρήσεων τα βλέπουν και τα σχολιάζουν. Εγγραφο προτάσεων της Ε.Ε. που διέρρευσε αποκαλύπτει πως το ΤΤΙΡ πιθανόν να επιβάλει ένα «Ρυθμιστικό Συμβούλιο Συνεργασίας» για τη «σύγκλιση» και εναρμόνιση των κανονιστικών μέτρων σε θέματα όπως η σήμανση των προϊόντων, οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί (ΓΤΟ) ή τα περιβαλλοντικά πρότυπα.
Η πρόταση της Ε.Ε. συμπίπτει εντυπωσιακά με την πρόταση του αμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου. Και η βασική αντίληψη είναι ότι ένα σώμα μάνατζερ και εκπροσώπων επιχειρήσεων από τις ΗΠΑ και την Ε.Ε. θα μπορούν να αξιολογούν πώς οι προτεινόμενες εθνικές νομοθεσίες μπορεί να επηρεάσουν τα εμπορικά συμφέροντα, δίνοντας τη δυνατότητα στις επιχειρήσεις να καταργήσουν ή να μπλοκάρουν ρυθμίσεις ασφαλείας που θα έπλητταν τα κέρδη τους.
Αλλά το σημαντικότερο είναι ότι αυτό το «συμβούλιο» θα μπορούσε να υπερκεράσει το δημοκρατικό σύστημα λήψης αποφάσεων κυρίαρχων κρατών. Κάποιοι αναλυτές επισημαίνουν ότι η δημιουργία ενός ρυθμιστικού συμβουλίου θα επιτρέψει να υπάρξει μια συμφωνία ΤΤΙΡ σε γενικές αρχές, αφήνοντας τα πιο αμφισβητούμενα και ακανθώδη ζητήματα να αποφασίζονται σε συνθήκες ακόμη μεγαλύτερης μυστικοπάθειας και μακριά από τον δημόσιο έλεγχο.
Και καθώς στόχος είναι η «εναρμόνιση» ή σύγκλιση των ρυθμιστικών κανόνων, αυτή η διαδικασία θα καταλήγει σε κλιμακωτή υποβάθμιση πολλών ασφαλιστικών προβλέψεων, εμποδίζοντας τις κυβερνήσεις να θέσουν υψηλότερα πρότυπα ασφαλείας από αυτά που καθορίζει η εμπορική συμφωνία. Μπορούμε να φανταστούμε τον τεράστιο αντίκτυπο που έχει αυτό στον τομέα των τροφίμων και της γεωργίας.
Θέμα-κλειδί στο ΤΤΙΡ είναι η θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα στα δύο μέρη στην αξιολόγηση της ασφάλειας των τροφίμων. Το κανονιστικό πλαίσιο της Ε.Ε. στηρίζεται στην «αρχή της προφύλαξης», που επιτρέπει την απόσυρση από την αγορά (ή τη μη εισαγωγή) τροφίμων εάν υπάρχει πιθανότητα να απειλούν την ανθρώπινη υγεία ακόμη και όταν δεν υπάρχει πλήρης επιστημονική αποτίμηση του κινδύνου.
Ασφάλεια τροφίμων
Στις ΗΠΑ ισχύει ακριβώς το αντίθετο και αντί οι επιχειρήσεις να πρέπει να αποδείξουν την ασφάλεια των τροφίμων, είναι το κράτος που οφείλει να αποδείξει τον κίνδυνο. Οι αμερικανικές επιχειρήσεις προσβλέπουν στο ΤΤΙΡ ως όχημα για την κατάργηση της «αρχής της προφύλαξης», καθώς, όπως χαρακτηριστικά δήλωσε λομπίστας του αμερικανικού Συμβουλίου Διεθνών Επιχειρήσεων, «το ΤΤΙΡ αξίζει να προχωρήσει μόνο αν απαλλαγούμε από αυτή την αρχή».
Στην Ευρώπη, αυτό που διακυβεύεται ως προς την ασφάλεια τροφίμων, είναι, ανάμεσα στα άλλα, να γίνουν αποδεκτά τα μεταλλαγμένα, να υποβαθμιστεί η σήμανση των προϊόντων (περιλαμβανομένων και όσων περιέχουν υλικά νανοτεχνολογίας), αλλά και τα πρότυπα των οργανικών καλλιεργειών, να επιτραπούν εισαγωγές αμερικανικών κρεάτων που έχουν δεχθεί αντιβιοτικά ή αυξητικές ορμόνες και πουλερικών που υπέστησαν επεξεργασία με χλώριο ή φέρουν πρόσθετα περιέχοντα αρσενικό, να καταργηθεί η γεωγραφική προέλευση.
Συχνά η συζήτηση για το ΤΤΙΡ γίνεται σε όρους συμφερόντων (και επιπτώσεων) σε ΗΠΑ έναντι Ευρώπης και το αντίστροφο. Αλλά στην πράξη, οι επιχειρήσεις και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού εργάζονται συντονισμένα για να επηρεάσουν τις διαπραγματεύσεις, καθώς μοιράζονται το κοινό στόχο της μείωσης ή εξάλειψης ρυθμιστικών «φραγμών» ώστε να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους.
* Διευθύντρια διεθνούς προγράμματος του αμερικανικού Κέντρου Ασφάλειας των Τροφίμων
