ΑΝΤΡΕΪ ΚΟΥΡΚΟΦ
«Ο τελευταίος έρωτας ενός Ουκρανού προέδρου»
Μυθιστόρημα
Μετάφραση: Σταυρούλα Αργυροπούλου, Καστανιώτης, 2014, σ. 646
Του Ακη Παπαντώνη
Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, όπως τον σχεδίασε η μυθοπλασία του Αντρέι Κούρκοφ εν έτει 2004, πέφτει θύμα δηλητηρίασης, τελικώς όμως επιζεί. Μερικούς μήνες αργότερα, αυτή τη φορά στην πραγματικότητα, ο πρώην πρόεδρος της χώρας, ηγέτης τότε της αντιπολίτευσης και γνωστός για τον φιλοδυτικό προσανατολισμό του, Βίκτορ Γιούσενκο, δηλητηριάζεται από αγνώστους με διοξίνη, αλλά επιζεί — η ζωή μιμείται τη λογοτεχνία;
Ο Κούρκοφ, εξαιτίας αυτής της τυχαίας προοικονομίας, εξετάστηκε από τις μυστικές υπηρεσίες της χώρας του, όπου φυσικά αρνήθηκε την ιδιότητα του μάντη και σημείωσε σε δηλώσεις του: «Πιθανότατα η συνεχής παρατήρηση της σύγχρονης πολιτικής στην Ουκρανία με οδήγησε να γράψω για πράγματα που θα μπορούσαν να συμβούν, όσο εξωφρενικά κι αν φαντάζουν».
Ο συγγραφέας, Ουκρανός, γεννημένος το 1961 στο Λένινγκραντ, με μόνιμη κατοικία στο Κίεβο από πολύ μικρή ηλικία, επέμενε να γράφει στα ρωσικά (καθώς έτσι μόνο θα αξιοποιούσε τον γλωσσικό και πνευματικό πλούτο της ρωσικής, όπως έχει κατ’ επανάληψη δηλώσει). Πρόκειται για συγγραφέα η δημοφιλία του οποίου, σε συνδυασμό με την καταγωγή του αλλά και τις πολιτικές εξελίξεις που εμπλέκουν Ρωσία και Ουκρανία, έχει —σε κάποιο βαθμό— επισκιάσει το ίδιο το έργο του. Λογοτεχνικά, η αναγνωρισιμότητά του οφείλεται στο καυστικό χιούμορ και τον «βρόμικο» ρεαλισμό της γραφής του (βλ. «O φίλος του μακαρίτη», «Oι πιγκουίνοι δεν πεθαίνουν απ' το κρύο» από τις ίδιες εκδόσεις).
Τα τοπία του Κούρκοφ αντανακλούν τη χώρα του, άλλοτε ΕΣΣΔ, άλλοτε Ουκρανία και Ρωσία, ως μια παγωμένη επιφάνεια — και η γραφή του επιμένει εμμονικά να προσκρούει εκεί που η κρούστα πάγου είναι πιο παχιά, με την προσδοκία να τον ραγίσει.
Παρόμοια σκηνή επαναλαμβάνεται στο ανά χείρας βιβλίο, όπου ένας έφηβος (τη δεκαετία του ’80) Ουκρανός, ταπεινής κοινωνικής καταγωγής, βουτά μαζί με μια παρέα λούμπεν συμπατριωτών του στο παγωμένο νερό που κρύβει ο χειμωνιάτικος πάγος στο Κίεβο. Ο νεαρός βαθμιαία εξελίσσεται (μετά την απόσχιση από τη μητριά Ρωσία) σε έναν εξαιρετικά δικτυωμένο γραφειοκράτη, πριν τελικά καταλάβει το ανώτατο πολιτικό αξίωμα της χώρας, την προεδρία της, και πληρώσει «την άνοδό του στην κορυφή της εξουσίας με την καρδιά του, κυριολεκτικά και μεταφορικά» (όπως μας πληροφορεί και το οπισθόφυλλο).
Ο πρωταγωνιστής-πρόεδρος υπόκειται σε μεταμόσχευση καρδιάς, όμως η «νέα» του καρδιά (και εδώ λάμπει το αιχμηρό χιούμορ του Κούρκοφ) αναδεικνύεται σε πηγή των προβλημάτων του. Συμφωνίες συνάπτονται πίσω από την πλάτη του, η σύντροφος του (νεκρού πια) δότη τον ακολουθεί σε κάθε του βήμα, οι αναμνήσεις του επιστρέφουν να τον στοιχειώσουν, τα συναισθήματά του —όπως και το δέρμα του— αλλάζουν μέρα τη μέρα, ενώ παράλληλα (δάνειο από την πραγματικότητα ή άλλη μια «μαντική» προοικονομία) η διακυβέρνηση της χώρας κλυδωνίζεται εν μέσω εγχώριων δολοπλοκιών και πιέσεων από τη ρωσική πλευρά.
Κατά την προσφιλή αφηγηματική του συνήθεια, ο συγγραφέας αντλεί από τη διπλή εμπειρία της σοβιετικής περιόδου και της μετασοβιετικής «επόμενης ημέρας» της Ουκρανίας και περιγράφει τόσο τις δύο αυτές «εποχές» όσο και τη μετάβαση από τη μία στην άλλη, μέσα από μια κυκλική, θρυμματισμένη αφήγηση, με μικρά επεισόδια από το 1985 (όταν ο ήρωας είναι έφηβος), το 2004 (αφότου καταξιώθηκε κοινωνικά και έζησε έναν δυνατό έρωτα) και το 2015 (όταν, πρόεδρος πια, αναζητά τον εαυτό του).
Καφκικού κλίματος μυθιστόρημα, όπου ο πρωταγωνιστής κινείται σε περίκλειστο περιβάλλον, ενώ ο ρεαλισμός εμβολιάζεται με έναν παιγνιώδη υπερρεαλισμό που αποτυπώνει πιο ανάγλυφα την εξωφρενική συγκυρία της περιοχής. Ο Κουρκόφ ανατέμνει με διαβρωτικό χιούμορ και λοξό πολιτικό βλέμμα την αντιφατική και αναστατωμένη ουκρανική κοινωνία και ζωή τις τελευταίες δεκαετίες.
Ας σημειωθεί, δίκην κατακλείδας, πως η κυκλοφορία των βιβλίων του Κούρκοφ έχει δις απαγορευτεί στη Ρωσία, το 2006 και το 2008, ενώ όσα πλέον μπορούν να διατεθούν σε Μόσχα και Αγία Πετρούπουλη δεν περιλαμβάνουν τον «Τελευταίο έρωτα ενός Ουκρανού προέδρου».
