Κωνσταντίνος Χρηστομάνος
«Η Κερένια Κούκλα»
ΠΕΚ, Ηράκλειο, 2013, σ. 442
Ιωάννης Κονδυλάκης
«Πρώτη Αγάπη»
ΠΕΚ, Ηράκλειο 2014, σ. 256
Του Αριστοτέλη Σαΐνη
Το διαρκές κυνήγι της εκδοτικής επικαιρότητας και η τρέχουσα λογοτεχνική παραγωγή συχνά δεν επιτρέπουν την επιστροφή σε σημαντικά κείμενα της παλαιότερης ελληνικής παράδοσης. Αυτό προτείνει η νέα φιλόδοξη σειρά από τις δραστήριες ΠΕΚ, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Παλαιά κείμενα, Νέες Αναγνώσεις». Κλασικά κείμενα της πεζογραφίας μας, σχεδόν άγνωστα ή τουλάχιστον παραγνωρισμένα, σε νέες, άρτιες φιλολογικά εκδόσεις, συνοδευμένα από πολυπρισματικές ερμηνευτικές αναγνώσεις, τα οποία απευθύνονται τόσο στο ευρύ κοινό όσο και στους ειδικούς, καλύπτοντας ανάγκες της πανεπιστημιακής διδασκαλίας. Η Αγγέλα Καστρινάκη παρουσιάζει την «Κερένια Κούκλα» του Χρηστομάνου, αποκαθιστώντας λάθη και αβλεψίες της πρώτης έκδοσης του 1911. Στο επίμετρο («Σαν τις μυγδαλιές. Ιδέες και σύμβολα στην “Κερένια Κούκλα”») του τόμου, σκιαγραφεί το πορτρέτο του ιδιοφυούς λόγιου και θεατράνθρωπου των αρχών του 20ού αιώνα· παρακολουθεί την καλλιτεχνική του διαμόρφωση και εντάσσει το μοναδικό του μυθιστόρημα τόσο στη συνολική παραγωγή του όσο και στο γραμματολογικό πλαίσιο της εποχής· τέλος, ανασκάπτει το συμβολιστικό υπόβαθρο του βιβλίου. «Αθηναιογράφημα» φυσικά, αλλά ίσως και το πρώτο ελληνικό ερωτικό μυθιστόρημα, που καταφάσκει μάλιστα απόλυτα στον σαρκικό έρωτα. Ο Χρηστομάνος μεταφέρει το θέμα του ερωτικού τριγώνου από το θέατρο («Τρία φιλιά») στην πεζογραφία και το εξετάζει μικροσκοπικά στους τέσσερις τοίχους ενός σπιτιού. Νιόπαντροι σε μια γειτονιά της Αθήνας. Μεγαλύτερος σε ηλικία ο Νίκος. Ασθενική η Βεργινία. Τρυφερή και ζωηρή η δεκαεξάχρονη παρακόρη Λιόλια, γρήγορα θα αντικαταστήσει την πεθαμένη οικοδέσποινα στο συζυγικό κρεβάτι. «Κερένια κούκλα», ο φιλάσθενος καρπός του άνομου έρωτα…
Τρία πρόσωπα αντιμέτωπα και στην «Πρώτη Αγάπη» του Κονδυλάκη. Ο έφηβος Γιωργής ερωτεύεται τη μεγαλύτερη κατά δεκαπέντε χρόνια Βαγγελιώ. Η μητέρα του αντιδρά, και αν προς το παρόν φαίνεται να κερδίζει τον γιο της, η αρρώστια της Βαγγελιώς αναζωπυρώνει το πάθος του νεαρού… Η αφύπνιση του ερωτικού ενστίκτου και η αγάπη προς τη μητέρα αντιμέτωπη με τον έρωτα προς τη γυναίκα. Το επίμετρο της Κέλης Δασκαλά («Πρώτη αγάπη και παντοτινή: Μεταμορφώσεις ενός λογοτεχνικού μύθου») παρακολουθεί την εξέλιξη της ερωτογραφίας του Κονδυλάκη (από τον πρώιμο «Πατούχα» του 1892, σε χρονογράφημα του 1903, και από κει στην «Πρώτη Αγάπη»), την πρόσληψη του έργου από την κριτική, και εξετάζει το θέμα τόσο στην ελληνική όσο και στην παγκόσμια λογοτεχνία, αλλά και στον κινηματογράφο, στα κόμικς και στην τηλεόραση.
Η σειρά έρχεται να προστεθεί στις κυκλοφορούσες εκδόσεις Ελλήνων Κλασικών συγγραφέων. Εδώ και χρόνια η «Η πεζογραφική μας παράδοση» των εκδόσεων Νεφέλη -με διευθυντή αρχικά τον Μανόλη Αναγνωστάκη και έπειτα τον Νάσο Βαγενά-, αργότερα η χρηστική σειρά από τις εκδόσεις Πελεκάνος, προσπαθούν να καλύψουν το κενό με επιλογές από την παλαιότερη ελληνική γραμματεία. Πάντως, η μορφή της σειράς θυμίζει περισσότερο τη «Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη» του ιστορικού Ερμή, των Αλκη Αγγέλου και Λένας Σαββίδη, σειρά στην οποία είχαν παρουσιαστεί ανέκδοτα κείμενα αλλά και παλαιότερα κείμενα της νεοελληνικής γραμματείας σε σύγχρονες εκδόσεις, με την επιμέλεια και τον εισαγωγικό σχολιασμό επιφανών φιλολόγων και ειδικών μελετητών – σειρά που από το 1993 μετακόμισε στις εκδόσεις της Εστίας. Θυμίζω, μεταξύ άλλων, τον Παπαδιαμάντη και τον Βιζυηνό του Μουλλά, την «Πάπισσα Ιωάννα» του Αγγέλου, τον Κοσμά Πολίτη («Ερόικα» και «Στου Χατζηφράγκου») του Μάκριτζ κτλ.
Αν και στην πραγματικότητα, η σειρά των ΠΕΚ αποτελεί μάλλον μετεξέλιξη και συνέχεια ενός εκδοτικού εγχειρήματος που η άτακτη υποχώρηση των Ελληνικών Γραμμάτων από το εκδοτικό τοπίο μπροστά στην επελαύνουσα οικονομική κρίση άφησε ανολοκλήρωτο. Πρόκειται για τη σειρά «Πεζογραφικές επισημάνσεις» με διεύθυνση της Αγγέλας Καστρινάκη, που μέσα στο 2010 μάς είχε δώσει δύο αξιόλογους τόμους: το «Λεμονοδάσος» του Κοσμά Πολίτη στην πρώτη του έκδοση (πριν από την αναθεώρηση του 1944 από τον συγγραφέα), με ένα εξαιρετικό επίμετρο 200 σελίδων της Καστρινάκη –μια μικροσκοπική ανάγνωση του «τελειότερου μεσοπολεμικού ερωτικού μυθιστορήματος»– και το «Η άρρωστη πολιτεία» της Γαλάτειας Καζαντζάκη, με επίμετρο της Δασκαλά – μια σφαιρική μελέτη της νουβέλας για τη Σπιναλόγκα ενταγμένη μέσα στην παγκόσμια λογοτεχνία για τη λέπρα από τη Βίβλο στο σήμερα. Δεν γνωρίζουμε τους επόμενους τίτλους της σειράς, αλλά δεν θα ήταν άτοπο οι τόμοι της δυσεύρετης πλέον σειράς των Ελληνικών Γραμμάτων να ενσωματωθούν κάποια στιγμή στο εκδοτικό πρόγραμμα των ΠΕΚ. Οπως και να έχει, αναμένουμε τη συνέχεια.
