Του Μιχάλη Ψύλου
Είναι ένας ισλαμιστής ή ένας πατριώτης, ο οποίος επιδιώκει να απελευθερώσει τη χώρα του από την αμερικανική κηδεμονία; Είναι νοσταλγός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας; Ποια πολιτική θα ακολουθήσει; Πολλά τα ερωτήματα που συνοδεύουν τον νέο εντολοδόχο πρωθυπουργό της Τουρκίας, Αχμέτ Νταβούτογλου. Η ανάθεση από τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο της γείτονος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στον «χότζα» (δάσκαλο) -όπως είναι το παρατσούκλι του Αχμέτ Νταβούτογλου- του πρωθυπουργικού θώκου δεν αποτέλεσε έκπληξη.
Ηταν το πρώτο δείγμα της πολιτικής που θα ακολουθήσει ο Ερντογάν μετά τη θριαμβευτική εκλογή του στην προεδρία. Ο Ερντογάν απομάκρυνε κακήν κακώς τον άσπονδο φίλο του, Αμπντουλάχ Γκιουλ, γιατί είχε ουσιαστικά περάσει στο στρατόπεδο των Αμερικανών και των κεμαλιστών, και διόρισε δεύτερο στην ιεραρχία της χώρας τον Νταβούτογλου.
Ο Ερντογάν, φιλοδοξώντας να αναδειχθεί σε «Ατατούρκ του 21ου αιώνα», με την κίνηση αυτή βάζει την προσωπική πολιτική σφραγίδα του αυξάνοντας κατακόρυφα την επιρροή της Τουρκίας στον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο και δίνοντας τέλος στον ρόλο της ως απλού πιονιού των Αμερικανών και των Ευρωπαίων. Ο Νταβούτογλου αναμφίβολα ήταν ο αρχιτέκτονας της νέας διπλωματίας που η Αγκυρα θέλει να επιδείξει στη διεθνή σκηνή. Οι αντίπαλοί του, όμως, τον κατηγορούν ότι, ως υπουργός Εξωτερικών, από το 2009 είχε προωθήσει μια «νεο-οθωμανική» εξωτερική πολιτική, κάτι που θα συνεχίσει να κάνει. Το ενδιαφέρον που έχει επιδείξει, πάντως, για τα εδάφη που κάποτε διοικούνταν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία έχει οδηγήσει πολλούς να τον κατηγορούν για «ιμπεριαλιστικές βλέψεις» στην περιοχή.
Ο «χότζας»
Αμερικανοί αξιωματούχοι, μάλιστα, με μια δόση υπερβολής, τον χαρακτήρισαν «Τούρκο Κίσινγκερ». «Μεγάλο βεζίρη της Νέας Τουρκίας» τον αποκαλεί ο γνωστός Τούρκος αναλυτής Σάμι Κιλίτς σε προχθεσινό άρθρο του στη «Ζαμάν». Ο ίδιος πάντως, στο βιβλίο του «Στρατηγικό βάθος», δηλώνει οπαδός της πολιτικής «των μηδενικών προβλημάτων με τις γειτονικές χώρες».
Καθηγητής διεθνών σχέσεων, με έντονη δραστηριότητα στο παρασκήνιο. Σύμβουλος, από το 2002, του Αμπντουλάχ Γκιουλ και στη συνέχεια του Ερντογάν, ο Αχμέτ Νταβούτογλου αυτοχαρακτηρίζεται «μουσουλμάνος, Τούρκος και φιλελεύθερος». Δεν χάνει ποτέ την προσευχή της Παρασκευής, η σύζυγός του, που είναι μαιευτήρας, φορά πάντα μαντίλα. Εμαθε το Κοράνι γεννημένος σε μια θρήσκα οικογένεια στο Ικόνιο, μελέτησε τον Καντ στη Γερμανική Σχολή στην Κωνσταντινούπολη, πήρε το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου, έμαθε αγγλικά και αραβικά στο Κάιρο, ενώ δίδαξε και στο Ισλαμικό Πανεπιστήμιο της Μαλαισίας. Δεν κρύβει στους συνομιλητές του ότι θα ήθελε τη δημιουργία μιας ελίτ μουσουλμάνων που θα μπορούν να ανταγωνιστούν την κεμαλική κοσμική αριστοκρατία. Εργασιομανής όσο κανείς προκάτοχός του -οι συνεργάτες του στο υπουργείο Εξωτερικών ήταν μονίμως εξαντλημένοι-, ο μικρόσωμος αυτός 55άρης πολιτικός, με τα διαπεραστικά μάτια και το μόνιμα ζωγραφισμένο χαμόγελο στα χείλη του, παραμένει ακόμη ένα αίνιγμα για τους περισσότερους Δυτικούς διπλωμάτες στην Αγκυρα.
Οπως λέει ο Γάλλος αναλυτής Ζαν Μπατίστ Λε Μουλέκ, στόχος του Νταβούτογλου ήταν και είναι «η αναδιάταξη της τουρκικής εξουσίας στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και τον κόσμο». Οπαδός του δόγματος «των μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες», ο Νταβούτογλου έχει περιοδεύσει τα τελευταία πέντε χρόνια σε όλες τις αραβικές πρωτεύουσες. Δεν κρύβει τη φιλοδοξία του να πάρει η Τουρκία μια μη μόνιμη έδρα στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ όταν αλλάξει η δομή του διεθνούς οργανισμού. «Δεν έχουμε αλλάξει άξονα στην εξωτερική μας πολιτική, αλλά ο άξονάς μας έγινε πιο ευέλικτος. Είναι ευρωπαϊκός στην Ευρώπη και Ανατολικός στην Ανατολή», λέει ο νέος πρωθυπουργός της Τουρκίας.
Θα βαθύνει η κόντρα με τους Αμερικανούς
Το δίδυμο Ερντογάν-Νταβούτογλου δεν φαίνεται πάντως να αντιμετωπίζεται με… συμπάθεια από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τον τελευταίο χρόνο, οι Αμερικανοί δραστηριοποιήθηκαν ανοιχτά για να πετύχουν την ανατροπή του Ερντογάν και να ξαναφέρουν στην εξουσία τους υποτακτικούς τους κεμαλιστές στρατοκράτες. Η Ουάσινγκτον κάθε άλλο παρά είχε δει τα τελευταία χρόνια με καλό μάτι το στρατηγικό σχέδιο του Ερντογάν για τη δημιουργία ενός περιφερειακού άξονα ανάμεσα στην Τουρκία, τη Συρία και το Ιράν.
Το στρατηγικό σχέδιο του Ερντογάν, ο οποίος διατηρούσε στενές σχέσεις συνεργασίας και με την Τεχεράνη επί προεδρίας Αχμαντινετζάντ, ήταν να συγκροτηθεί ένας μουσουλμανικός άξονας Αιγύπτου-Τουρκίας-Ιράν, με πληθυσμό σχεδόν 250 (!) εκατομμύρια, ο οποίος θα κυριαρχούσε στη Μέση Ανατολή και στον αραβικό κόσμο. Ενας άξονας με τεράστιες ενεργειακές πηγές στη διάθεσή του. Η συντριπτική στρατιωτική υπεροχή της Τουρκίας, του Ιράν και της Αιγύπτου θα ενίσχυε την πολιτική, αλλά και οικονομική κυριαρχία του άξονα αυτού. Αυτονόητο είναι ότι έναν τέτοιον άξονα δεν τον ήθελε ούτε η Ουάσινγκτον, αλλά ούτε και το Ισραήλ.
Ο Ερντογάν δεν δίστασε μάλιστα να διαρρήξει τους δεσμούς με το Ισραήλ και να εμφανίζεται συχνά-πυκνά υπερασπιστής των δικαίων των Παλαιστινίων της Γάζας. Η Αίγυπτος, όμως, ξανάγινε τυφλό όργανο των Αμερικανών και το Ιράν μπήκε σε τροχιά εκ νέου μετατροπής του σε αχθοφόρο της αμερικανικής πολιτικής. Μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα στην Αίγυπτο και την ανατροπή του εκλεγμένου ισλαμιστή προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι από τη χούντα του στρατηγού και νυν προέδρου της χώρας, Αλ Σίσι, αλλά και την ανάληψη της προεδρίας στο Ιράν από τον φιλοδυτικό πρόεδρο Χασάν Ροχανί, οι Αμερικανοί έβαλαν στο στόχαστρό τους τον Ερντογάν. Μόνο που εδώ προς το παρόν απέτυχαν, όπως έδειξε η πανηγυρική νίκη του Ερντογάν στις προεδρικές εκλογές.
Ο Ερντογάν, άλλωστε, κατόρθωσε τα τελευταία 10 χρόνια να κάνει την Τουρκία 16η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Το μέσο βιοτικό επίπεδο τριπλασιάστηκε. Διευκολύνθηκε η πρόσβαση των φτωχών στην υγειονομική περίθαλψη, αναδιοργανώθηκε το σύστημα μεταφορών. Η οικονομική πολιτική του Ερντογάν συνέβαλε στη δημιουργία μιας νέας μεσαίας τάξης, η οποία, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, ενίσχυσε τη συμμετοχή της στο ΑΕΠ από το 21% το 2002 στο 41% το 2011… Ταυτόχρονα αυξήθηκε και ο αριθμός των Τούρκων δισεκατομμυριούχων από πέντε σε… 43 (!). «Δεν υπάρχει κάποιο μυστήριο στην επικράτηση του Ερντογάν», λέει στη «Μοντ» ο Εντέμ Ελντέμ, καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου. «Η εκλογική του επιτυχία οφείλεται στην εκπληκτική οικονομική επιτυχία της τελευταίας δεκαετίας. Για τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού της Τουρκίας, το κόμμα του Ερντογάν αποτελεί τον κύριο παράγοντα της οικονομικής και πολιτικής σταθερότητας».
Οσο για τον ίδιο τον Ερντογάν; Δεν το κρύβει ότι στόχος του είναι να εξαντλήσει και τις δύο προεδρικές πενταετείς θητείες που προβλέπει το νέο Σύνταγμα. Το κεντρικό προεκλογικό του σύνθημα ήταν άλλωστε «Ετοιμοι για τον στόχο του 2023», οπότε και συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας.
