Η γύρη που προκαλεί συμπτώματα στους αρρώστους, αυτή δηλαδή που δρα ως αλλεργιογόνο, είναι η αερομεταφερόμενη. Ο λόγος είναι ότι οι κόκκοι της είναι μικρότερου μεγέθους και επομένως εισπνέονται

→Επιβάλλεται η αναζήτηση ιατρικής συμβουλής, όταν υπάρχουν συμπτώματα αλλεργίας

Του δρος Δημήτριου Κ. Χατζή *

Ολα τα άνθη έχουν γύρεις, που «καλούν χρυσό μελίσσι», αλλά και -δυστυχώς- προκαλούν σε αλλεργικά άτομα ενοχλητικά συμπτώματα, τυπικά, αλλεργίας. Ετσι, η συνόλη ομορφιά της φύσης κατά την άνοιξη, και οπτικώς και οσφρητικώς («λούλουδα» και γύρεις, αντιστοίχως), ενοχοποιείται για τις δύσκολες μέρες και ώρες των αλλεργικών ατόμων κατά την περίοδο αυτή. Αλλεργικά άτομα είναι πάρα πολλά. Ενα στα 4 με 5 άτομα δίπλα μας πάσχει από αλλεργία!

Πρέπει να σημειωθεί ότι όλες οι γύρεις δεν είναι υπεύθυνες για την αλλεργική συμπτωματολογία. Οπως είναι γνωστό, στους στήμονες του άνθους εντοπίζεται η γύρη, που αποτελεί το άρρεν στοιχείο για τη γονιμοποίηση των φυτών. Οταν η γύρη έρχεται σε επαφή με τα ωάρια του υπέρου, ανταλλάσσει το γενετικό υλικό και επιτελείται η γονιμοποίηση. Η απελευθέρωση των γύρεων συμβαίνει ορισμένες εποχές του έτους, ανάλογα με το είδος του φυτού.

Η πλειονότητα των φυτών ανθοφορεί την άνοιξη. Η μεταφορά της γύρης γίνεται κατά δύο τρόπους: είτε με τον αέρα (άνεμο), είτε με τα έντομα, όταν απομυζούν το νέκταρ από τα διάφορα άνθη. Η μεταφορά των διαφόρων γύρεων εξαρτάται από το μέγεθος των γυρεοκόκκων. Ο άνεμος μεταφέρει τους μικρούς σε μέγεθος κόκκους, επειδή έχουν μικρό βάρος. Αντίθετα, μεγάλοι, βαρείς, κόκκοι επειδή δεν τους «παίρνει ο άνεμος», μεταφέρονται με τα έντομα και γονιμοποιούν διάφορα φυτά. Ανάλογα με το πώς γίνεται η γονιμοποίηση, τα φυτά διακρίνονται σε ανεμόγαμα και εντομόγαμα, ενώ οι γύρεις σε ανεμόφιλες και εντομόφιλες, αντιστοίχως.

Επίθεση από αέρος

Η γύρη που προκαλεί συμπτώματα στους αρρώστους, αυτή δηλαδή που δρα ως αλλεργιογόνο, είναι η αερομεταφερόμενη. Ο λόγος είναι ότι οι κόκκοι της είναι μικρότερου μεγέθους και επομένως εισπνέονται. Οι γύρεις, πρέπει να τονιστεί, είναι δυνατόν, όταν φυσάνε ισχυροί άνεμοι, να ταξιδέψουν με τον αέρα πολλά χιλιόμετρα μακριά -αναφέρεται, μάλιστα, έως και 200! Αυτό σημαίνει ότι συμπτώματα μπορεί να παρουσιαστούν ακόμη και σε περιοχές όπου δεν φύεται το «ένοχο» φυτό.

Οι μεγαλύτερου μεγέθους και βάρους γυρεόκοκκοι, επειδή μεταφέρονται με τα έντομα, και συνεπώς δεν εισπνέονται, όπως είναι επόμενο δεν δρουν ως αλλεργιογόνα. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα πεύκα. Η κίτρινη γύρη τους που πέφτει στο έδαφος, επειδή ακριβώς είναι βαριά, δεν εισπνέεται, και επομένως δεν προκαλεί αναπνευστικά συμπτώματα αλλεργίας. Αντίθετα, είναι πολύ συχνή η εμφάνιση κνιδωτικού εξανθήματος («καντήλες» ή «πετάλες» ή «φλούμπες»), με συνοδό έντονο κνησμό, και λόγω αυτού συχνό τρίψιμο (ως ανακουφιστικό μέτρο), από τη γύρη του πεύκου, όταν έρχεται σε άμεση επαφή με το δέρμα. Το ίδιο, και πολύ ενοχλητικό, εξάνθημα προκαλούν και οι κάμπιες των πεύκων. Βέβαια, υπάρχουν και άλλες εξαιρέσεις, όσον αφορά τα εντομόγαμα φυτά. Οπως, λ.χ., η επαγγελματική απασχόληση με αυτά, η οποία προκαλεί αλλεργία σε κηπουρούς, ανθοκόμους κ.ά.

Κλιματικές συνθήκες

Η γεωγραφία σαφώς παίζει πολύ σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη της γυρεοφορίας. Αλλα φυτά και δέντρα φύονται στα βόρεια μέρη με χαμηλότερη θερμοκρασία και άλλα σε νότιες περιοχές, στα θερμότερα κλίματα. Ομοίως, άλλα φυτά ευδοκιμούν στα ορεινά και άλλα στα πεδινά ή τα παραθαλάσσια μέρη. Αυτή η ποικιλία συνεπάγεται, πέραν των άλλων, τόσο διαφορετική εποχική κατανομή όσο και διάρκεια της ανθοφορίας. Περιοχές με θερμό κλίμα, όπως είναι αναμενόμενο, έχουν παρατεταμένη εποχή ανθοφορίας.

Με άλλα λόγια, οι κλιματικές συνθήκες διέπουν την παραγωγή και απελευθέρωση των γύρεων. Πρόσφατο, και παράδοξο, φαινόμενο-παράδειγμα σχετικά με τις κλιματικές συνθήκες αποτελεί ο φετινός «ανοιξιάτικος χειμώνας» στη χώρα μας. Με τις υψηλές θερμοκρασίες κατά τις αλκυονίδες ημέρες του Φεβρουαρίου άρχισε (πραγματικά πολύ πρώιμα) η ανθοφορία των ελαιόδεντρων, για παράδειγμα, με συνέπεια την εκδήλωση συμπτωμάτων αλλεργίας στα ευαισθητοποιημένα άτομα. Είναι εμφανές από τα προηγούμενα ότι η γεωγραφική τοποθεσία, με τις ειδικές κλιματικές συνθήκες, συσχετίζεται άμεσα με την εκδήλωση αλλεργικής νόσου και ειδικότερα της αναπνευστικής αλλεργικής νόσου (ρινίτιδα και άσθμα).

«Ενοχα» φυτά

Τα φυτά στον ελλαδικό χώρο που απελευθερώνουν αερομεταφερόμενη γύρη, η οποία προκαλεί αλλεργίες, ταξινομούνται στις εξής κατηγορίες:

➊ δέντρα (ελιά, ακακία, λεύκα, κυπαρίσσι κ.ά.),

➋ αγρωστώδη (άγρια δημητριακά), χορτάρια, γρασίδια, γκαζόν, «αγριάδα»,

➌ ζιζάνια, αγριόχορτα, θάμνοι, αγριοβότανα.

Την άνοιξη επικρατούν οι δύο πρώτες κατηγορίες, ενώ η τρίτη προκαλεί τις φθινοπωρινές αλλεργίες. Τον Απρίλιο και τον Μάιο, για παράδειγμα, οι ασθενείς υποφέρουν κυρίως από τις γύρεις των αγρωστωδών ή της ελιάς (σχεδόν τα 2/3 των ασθενών και περίπου 6 στα 10 αλλεργικά άτομα, αντιστοίχως).

Ενδιαφέρον έχει το αγριόχορτο περδικάκι που η ανθοφορία του σε μερικές περιοχές είναι σχεδόν όλο τον χρόνο και μόνον τους κρύους μήνες Δεκέμβριο και Ιανουάριο δεν απελευθερώνει γύρη. Περί το 40% των ασθενών με αλλεργική ρινίτιδα είναι ευαισθητοποιημένοι στο περδικάκι. Το φυτό αυτό μοιάζει σαν άγριος βασιλικός, συναντάται πολύ συχνά σε τοίχους, πλακόστρωτα, γκρεμισμένα σπίτια κ.α., αρκεί να υπάρχει υγρασία. Το περδικάκι αναφέρεται ότι υπήρχε στον Παρθενώνα, γι' αυτό και ονομάζεται, επίσης, παρθενούλι, ενώ άλλα ονόματά του είναι αγριοβασιλικός, περδικούλι, ελξίνη, νεροπλύτα, ζαροφλίκι, κολιτσάνι, ανάλογα με την περιοχή.

Η συμπτωματολογία που προκαλούν οι γύρεις εντοπίζεται, συνήθως και κυρίως, στη μύτη. Αλλά πολλές φορές συμμετέχουν και τα μάτια. Συχνά, όμως, είτε μόνο του είτε σε συνδυασμό με ρινίτιδα, παρουσιάζεται άσθμα. Συνήθως, η αλλεργική ρινίτιδα συνδυάζεται με αλλεργικό άσθμα. Αρα χρειάζεται προσοχή, όταν μιλάει κανείς για ανοιξιάτικη αλλεργία με τη μορφή ρινίτιδας, διότι δεν αποκλείεται η παρουσία, συγχρόνως, και «εαρινού» αλλεργικού βρογχικού άσθματος.

«Αλλεργικός χαιρετισμός»

Τα πιο κοινά συμπτώματα που εγείρουν υποψία αλλεργίας είναι ο κνησμός της μύτης και τα πρωινά φτερνίσματα. Επιπλέον, τα μάτια των ασθενών έχουν έντονο κνησμό (φαγούρα), με αποτέλεσμα το συχνό τρίψιμό τους με τα χέρια, καθώς αυτό παρέχει, σχετική τουλάχιστον, ανακούφιση. Επίσης, τα μάτια δακρύζουν και είναι κόκκινα. Τα χαρακτηριστικά πολλαπλά πρωινά φτερνίσματα, σε συνδυασμό με κνησμό, είναι η τυπική εκδήλωση εποχικής αλλεργικής ρινίτιδος. Αλλες φορές οι ασθενείς παραπονιούνται για ρινική καταρροή («αλλεργικό συνάχι») ή για ρινική συμφόρηση («μπουκωμένη μύτη»), για μερικές ώρες κάθε πρωί. Οπως για τα μάτια, έτσι και για τη μύτη το τρίψιμο είναι η προσπάθεια για την ανακούφιση. Είναι μάλιστα πολύ χαρακτηριστική η χειρονομία αυτή και ονομάζεται «αλλεργικός χαιρετισμός». Τον ίδιο ακριβώς σκοπό εξυπηρετούν οι χαρακτηριστικές γκριμάτσες, στις οποίες… καταφεύγουν πολλά παιδιά. Αυτό, βέβαια, ίσως ανακουφίζει, είναι όμως η αιτία κοροϊδίας από τα άλλα παιδιά και επιπλήξεων από τους γονείς. Επομένως, εκτός από την ενόχληση που προέρχεται από τα συμπτώματα, ακολουθεί και η ψυχική επιβάρυνση από την κοροϊδία και τις επιπλήξεις! Τέλος, το άσθμα είναι τα γνωστά «γατάκια» ή σφύριγμα στον θώρακα, με βήχα και δύσπνοια όταν επιδεινώνεται. Το άσθμα, αν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως, απαιτεί εισαγωγή στο νοσοκομείο.

*Ο δρ Δημήτριος Κ. Χατζής είναι FAAP Assistant Professor στο Columbia University, NY και επισκέπτης καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

………………………………………….

Μόνη θεραπεία η πρόληψη

Η θεραπεία πρωτίστως είναι η πρόληψη, που σημαίνει αποφυγή. Η πρόληψη είναι -ατυχώς- αρκετές φορές ανέφικτη, καθώς οι γύρεις «ταξιδεύουν», και μάλιστα μακριά! Εφικτό, όμως, είναι το παιδί να μην παίζει στον ίσκιο της ελιάς κατά τους μήνες Απρίλιο και Μάιο. Βασικά προληπτικά μέτρα κατά την εποχή της ανθοφορίας είναι:

➊ Παραμονή μέσα στο σπίτι, με κλειστά παράθυρα, τις «ώρες αιχμής», όταν δηλαδή η ατμόσφαιρα είναι «φορτωμένη» με γύρεις (08.00 με 11.00).

➋ Αποφυγή περιπάτων τις «ώρες αιχμής», καθώς επίσης όταν φυσάνε ισχυροί άνεμοι.

➌ Διαδρομές–ταξίδια με αυτοκίνητο, με τα παράθυρα κλειστά.

➍ Χρήση συστήματος κλιματισμού (air condition) και στο σπίτι και στο αυτοκίνητο.

➎ Επιστρέφοντας στο σπίτι, λούσιμο και πλύσιμο, ενώ τα ενδύματα πρέπει να τοποθετούνται έξω από το υπνοδωμάτιο.

Ελάττωση, ή και εξαφάνιση, των συμπτωμάτων προσφέρουν τα αντιισταμινικά φάρμακα, όπως τα άλλα για τοπική χορήγηση στη μύτη ή με εισπνοή στους πνεύμονες, ανάλογα με τα συμπτώματα των ασθενών (ρινίτιδα, άσθμα), ή και άλλα νεότερα. Βάσει του ανοσολογικού μηχανισμoύ της αλλεργίας, έχουν αναπτυχθεί ανοσοτροποποιητικές μέθοδοι θεραπείας όπως η χρήση ειδικών αντισωμάτων κατά της ανοσοσφαιρίνης Ε. Ριζική, βέβαια, θεραπεία προσφέρει η ανοσοποίηση ή απευαισθητοποίηση, επειδή αλλάζει το αλλεργικό υπόστρωμα και επέρχεται ανοχή.

Η άνοιξη με τα ανθισμένα λουλούδια είναι, πραγματικά και χωρίς αμφιβολία, πάρα πολύ ωραία εποχή. Ο ποιητής έχει πει για την άνοιξη:

«Μάγεμα η Φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη»

(Δ. Σολωμός: Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Σχεδίασμα Β)

Για τα αλλεργικά άτομα, δυστυχώς, αυτό δεν ισχύει. Διότι υποφέρουν από τα συμπτώματα της αλλεργίας τους. Ευτυχώς, όμως, υπάρχει η αντιμετώπισή τους, με την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή που θα συστήσει ο γιατρός.

Αρα επιβάλλεται η αναζήτηση ιατρικής συμβουλής, όταν και εφόσον χρειάζεται, δηλαδή όταν υπάρχουν φαινόμενα αλλεργίας σε κάποιο άτομο.