Της Βένας Γεωργακοπούλου
Οταν αρχίζει κάθε καλοκαίρι το Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας, στο 20ό φτάσαμε φέτος, σκέφτεσαι με αυστηρή σειρά τα εξής: 1) Η Βίκυ Μαραγκοπούλου έκανε πάλι το θαύμα της 2) Ποιες παραστάσεις, ελληνικές ή ξένες, θα καταφέρω μέσα στην κρίση να στριμώξω στην ατζέντα μου (το εισιτήριο με το ΚΤΕΛ είναι 22,20 ευρώ, υπάρχουν φτηνά ξενοδοχεία και τα εισιτήρια είναι προσιτά) και 3) Τι θα γίνει του χρόνου, θα εξακολουθήσει αυτός ο υποδειγματικός θεσμός, που έκανε την όμορφη μεσσηνιακή πρωτεύουσα εκλεκτό μέλος του παγκόσμιου καλλιτεχνικού χάρτη, να υπάρχει;
Το τελευταίο ερώτημα θα προσπαθήσουμε να το απαντήσουμε τις επόμενες μέρες, κι αφού κάνουμε το απαραίτητο προσκύνημα στην Καλαμάτα. Ας εκλάμβουμε, όμως, ως θετικό σημάδι την παρουσία του υπουργού Πολιτισμού Κωνσταντίνου Τασούλα στην πρεμιέρα. Το φεστιβάλ ξεκινάει σήμερα με μια παράσταση του Nederlands Dans Theater 2 στην κεντρική αίθουσα του Μεγάρου Χορού και διαρκεί ώς τις 24 Ιουλίου.
Εμείς, όμως, διαλέξαμε σήμερα να ασχοληθούμε με μια ιδιαίτερα ερεθιστική και διαφορετική παράσταση του φεστιβάλ. Και με ιδιαίτερη, δυστυχώς, επικαιρότητα, αφού χορεύουν σ΄ αυτήν 10 νέοι Παλαιστίνιοι, αγόρια και κορίτσια, και έχει ως βάση της έναν δικό τους λαϊκό χορό.
Τρία κορυφαία ονόματα της βελγικής σκηνής, η οποία δεν παραδίδει με τίποτα το σκήπτρο της, δηλαδή ο χορογράφος των ballets C de la B Κουν Ογκουστέινεν, η δραματουργός της ίδιας ομάδας και του Βασιλικού Φλαμανδικού Θεάτρου Χίλντεγαρτ ντε Βέεστ και η πρώην χορεύτρια των Rosas (της Αν Τερέζα Ντε Κέερσμακερ) και των ballets C de la B πήγαν στην Παλαιστίνη και μέσα σε λίγα χρόνια όχι μόνο μελέτησαν τον λαϊκό χορό dabke, αλλά έστησαν με αυτόν σαν βάση μια νέα χορογραφία, που την βάφτισαν «BADKE».
Μιλήσαμε γι’ αυτήν τη μοναδική εμπειρία με τη Χίλντεγαρτ ντε Βέεστ.
• Τι ακριβώς είναι ο παλαιστινιακός χορός dabke (ντάμπκα);
Είναι ένας λαϊκός, αγροτικός χορός της Παλαιστίνης και της ευρύτερης περιοχής: Λίβανος, Ιορδανία κ.λπ. Οι Παλαιστίνιοι κατά τη διάρκεια των αγώνων τους, τη δεκαετία του ΄70, κατάφεραν και τον μετέτρεψαν με επιτυχία σε ένα «εθνικιστικό» σύμβολο. Τότε ήταν που άρχισαν να δημιουργούνται και οι πρώτες ομάδες dabke από διανοούμενους και άλλες ελίτ στις πόλεις. Σήμερα συνεχίζει με δύο διαφορετικούς τρόπους. Χορεύεται σε παραστάσεις, σαν ένα σχεδόν ακαδημαϊκό είδος χορού, που απαιτεί διδασκαλία, αλλά που έχει πάντα στόχο τη μεταφορά της μεγάλης παλαιστινιακής αφήγησης για την απώλεια της γης και των εστιών τους, για αγώνες και φυλακές… Και υπάρχει και μια πιο δημοφιλής, λαϊκή μορφή του χορού, που συνηθίζεται σε γάμους και γιορτές. Αυτή κυρίως μας τράβηξε το ενδιαφέρον γιατί διακρίνεται από μια έντονη σωματική σχέση των χορευτών με τη γη, μια σχέση πολύ θετική, υπερήφανη και χαρούμενη. Και διαβάστε τη λέξη «γη» με δύο τρόπους, και με την κλασική χορευτική έννοια της «σκηνής», του «σανιδιού», αλλά και με την πιο πολιτική έννοια, της «πατρίδας».
• Γιατί αλλάξατε το όνομα του χορού στον τίτλο του έργου σε «badke»;
Γιατί αυτό που κάνουμε δεν είναι «πραγματικό» dabke (ντάμπκα). Αλλωστε, κανένας δεν ξέρει ποιο είναι το «πραγματικό», κι ας λένε όλοι πάντα όταν βλέπουν κάποιον άλλον να το χορεύει, «α, αυτό δεν είναι πραγματικό dabke». Δεν μας ενδιέφερε να ανακαλύψουμε το «πραγματικό» dabke, πιστεύουμε, όπως και ο Ερικ Χομπσμπάουμ, ότι όλες οι παραδόσεις είναι επινοημένες. Για να ξεκαθαρίσουμε, λοιπόν, ότι δεν διεκδικούμε την αυθεντικότητα του χορού, αναποδογυρίσαμε τα γράμματα. Βγάλαμε τους εαυτούς μας έξω από αυτή τη συζήτηση.
• Πότε και με τι ευκαιρία πρωτοείδατε Παλαιστίνιους να χορεύουν dabke; Τι σας τράβηξε περισσότερο;
Σε πολλές και διαφορετικές περιστάσεις. Πάνω σε μια σκηνή, αλλά και σε γιορτές. Μας τράβηξε η ζωτικότητά του και η ιδιαίτερη σωματική του ταυτότητα. Είναι γραμμικός χορός: οι άνθρωποι αρπάζονται από τον ώμο του διπλανού τους, κάτι που δημιουργεί μια έντονη σύνδεση μεταξύ τους. Είναι κι ένας χορός με χτυπήματα των ποδιών στο έδαφος, σαν να θέλουν να επιβεβαιώσουν, να μαρκάρουν ένα μέρος που τους ανήκει. Εμείς οι Βέλγοι έχουμε μια διεθνώς αναγνωρισμένη ιδέα του τι σημαίνει σύγχρονος χορός. Στερούμαστε, όμως, εντελώς κάθε κοινοτικής, ομαδικής σωματικής έκφρασης.
• Γιατί νιώσατε την ανάγκη να εισαγάγετε στοιχεία και από άλλες δημοφιλείς χορευτικές φόρμες, όπως χιπ-χοπ και καποέιρα;
Οι φόρμες που προστέθηκαν προήλθαν από τον αστερισμό των χορευτών μας. Αν εξαιρέσεις λίγες χορευτικές ομάδες, δεν υπάρχει στην Παλαιστίνη χορευτική παιδεία. Αλλά οι νέοι ενημερώνονται από όπου μπορούν. Τσιμπάνε λίγο πολεμικές τέχνες, λίγο καποέιρα, λίγο breakdance στο Youtube. Αποφασίσαμε να οργανώσουμε οντισιόν και τα καταφέραμε να τους ανακαλύψαμε αυτούς τους νέους. Από την αρχή ξέραμε ότι θέλαμε να δουλέψουμε με ένα ποικίλο γκρουπ ανθρώπων με στόχο να εμπλουτίσουμε τις ντόπιες χορευτικές φόρμες και με άλλα παγκόσμια χορευτικά ήθη.
• Με ποιον τρόπο δουλέψατε με τους νεαρούς Παλαιστίνιους; Ηταν εύκολο να τους βρείτε;
Δουλεύουμε στην Παλαιστίνη από το 2007 και έχουμε ρίξει ρίζες, είμαστε πολύ καλά δικτυωμένοι. Εχουμε κι έναν σημαντικό ντόπιο συνεργάτη, την A.M. Qattan Foundation. Συναντήσαμε παθιασμένους χορευτές και ανθρώπους αφοσιωμένους στη διοργάνωση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, όπως το Φεστιβάλ Σύγχρονου Χορού της Ραμάλα. Και σ΄ αυτούς προστίθενται συνέχεια καινούργιοι. Αλλωστε, αυτό που τους προσφέρουμε είναι λίγο παράξενο: δεν εκμεταλλευόμαστε τους Παλαιστίνιους για να στήσουμε τις δικές μας παραστάσεις. Χρησιμοποιούμε τη φόρμα μιας παράστασης/παραγωγής για να τους μεταδώσουμε πληροφορίες πάνω στη δημιουργική διαδικασία, έτσι ώστε και οι ίδιοι να μπορέσουν να προχωρήσουν σε δικές τους δουλειές. Το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικό: στις οντισιόν και τα εργαστήριά μας έρχονται πολλοί ενδιαφέροντες άνθρωποι. Για το «BADKE» τον Μάιο του 2012 πέρασαν από οντισιόν στην Ιερουσαλήμ και τη Ραμάλα 35 νέοι. Τον Ιούλιο του 2012 δουλέψαμε με δεκατρείς από αυτούς στο Μπέιτ Τζάλα της Παλαιστίνης. Τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2013 πήραμε μαζί μας στις Βρυξέλλες δέκα χορευτές και δώσαμε την πρεμιέρα μας στη Ζυρίχη στις 29 Αυγούστου του 2013. Αναγκαστήκαμε μόνο να αντικαταστήσουμε έναν χορευτή που τραυματίστηκε και τον Απρίλιο του 2014 δώσαμε παραστάσεις σε Παλαιστίνη και Ισραήλ.
• Η Χαμάς δεν νιώθει καλά με τις σύγχρονες μορφές τέχνης και δεν ξεχνάμε τη δολοφονία από φανατικούς μασκοφόρους, στην Τζενίν, του ηθοποιού και θεατρικού σκηνοθέτη Τζουλιάνο Μερ-Χαμίς. Με τη δική σας εμπειρία πώς θα περιγράφατε την καλλιτεχνική ζωή στην Παλαιστίνη; Υπάρχει όντως καταπίεση;
Θα έπρεπε να αναφέρετε σε όλα τα παραπάνω και την Κατοχή, που εμποδίζει τους νέους Παλαιστίνιους να κυκλοφορούν ελεύθεροι και να χτίζουν το μέλλον τους όπως το θέλουν. Και άλλωστε μέχρι σήμερα δεν ξέρουμε ποιοι δολοφόνησαν τον Τζουλιάνο Μερ-Χαμίς. Είναι, όμως, ξεκάθαρο ότι η παλαιστινιακή κοινωνία είναι -όπως και πολλές άλλες- διχασμένη ανάμεσα στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση (το βλέπεις από τα μοδάτα μαγαζιά που σερβίρουν καπουτσίνο στη Ραμάλα) και μια συντηρητική υποτροπή με επίκεντρο την εθνική ταυτότητα. Οι φανατικοί θρησκόληπτοι συνήθως δεν αγαπούν τον χορό και το τραγούδι, πιστεύουν ότι διαφθείρει την ψυχή. Και είναι αλήθεια ότι τα πράγματα είναι περισσότερο άσχημα και ανησυχητικά στα Κατεχόμενα. Αλλά κανένας δεν μπορεί να σταματήσει τους νέους χορευτές. Ψάχνουν και βρίσκουν διεξόδους: στην Παλαιστινιακή Σχολή Τσίρκου στο Μπιρ Ζέιτ, στο Μουσικό Σχολείο του Al Kamandjati, στο «Freedom Theatre» της Τζενίν (σ.σ. δημιούργημα του Μερ-Χαμίς), στο Yes Theatre της Χεβρώνας, στη Sarriyet Ramallah Dance Company. Και πολλοί άλλοι αγωνίζονται καθημερινά για το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση. Με όλη αυτή την κουβέντα, ότι το Ισραήλ είναι η μόνη δημοκρατία στη Μέση Ανατολή, ξεχνάμε ότι και η Παλαιστίνη δεν τα πάει άσχημα. Οι τελευταίες εκλογές ήταν οι πιο δημοκρατικές που έγιναν ποτέ σε αραβική χώρα. Αυτό που λείπει είναι το ενδιαφέρον, η θέληση της παλαιστινιακής κυβέρνησης να επενδύσει και να στηρίξει την τέχνη. Κάποιοι καλλιτέχνες καταφέρνουν να φύγουν στο εξωτερικό για να να εκπαιδευτούν (στο τσίρκο, στον χορό, στο θέατρο, στη γραφή) και να φέρουν πίσω στην Παλαιστίνη με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τις γνώσεις τους. Αλλά να το ξεκαθαρίσουμε: οι καλλιτέχνες δεν διώκονται στην Παλαιστίνη. Απλώς είναι ολομόναχοι. Κάτι που δυσκολεύει αφάνταστα κυρίως τις ζωντανές τέχνες, που εξαρτώνται από το κοινό. Ο κινηματογράφος και τα εικαστικά, αντίθετα, ανθούν γιατί έχουν μικρότερη ανάγκη την ντόπια αγορά και χρηματοδότηση.
• Στην Καλαμάτα θα δούμε το «BADKE», ενώ για άλλη μια φορά Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι πολεμούν και το αίμα στη Γάζα χύνεται ποτάμι. Αισθάνεστε ότι το μήνυμα της παράστασης θα γίνει ακόμα πιο έντονο; Αλήθεια, τι μας λέει το «BADKE»;
Ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή δεν σταματάει ποτέ, η προσοχή των ΜΜΕ είναι αυτή που του βάζει ταμπέλες: Γάζα Δεκέμβριος- Ιανουάριος 2008-09, Νοέμβριος του 2012 και τώρα πάλι. Κάθε εβδομάδα Παλαιστίνιοι σκοτώνονται, τραυματίζονται, συλλαμβάνονται. Εμείς με την παράστασή μας λέμε ότι αυτοί οι άνθρωποι θα συνεχίζουν να προχωράνε/χορεύουν σε πείσμα όλων. Το «BADKE» είναι μια γιορτή που συνεχίζεται για πολλά χρόνια, που ξεπερνάει τα όριά της κι ας φτάνει στην εξάντληση. Η παράστασή μας αποθεώνει την παλαιστινιακή αντοχή, αλλά θέτει κι ένα ερώτημα: Μέχρι πότε; Μέχρι πού; Με ποιο σκοπό; Τον χορό μέχρι τελικής πτώσεως;.
*info: Σάββατο και Κυριακή (19 και 20 Ιουλίου), στις 10 μ.μ. στο Αμφιθέατρο Κάστρου.
