Το τι ακριβώς είναι η «Σκοτεινή Υλη», η οποία με τη βαρύτητά της συγκρατεί τους γαλαξίες και διαμορφώνει τη συνολική δομή τους, αποτελεί αναμφίβολα ένα δύσκολο αλλά αποφασιστικό ερώτημα της σύγχρονης αστροφυσικής. Ομως, ακόμη πιο δύσκολο είναι το ερώτημα που αφορά τη «Σκοτεινή Ενέργεια», την αινιγματική παρουσία της οποίας καμία από τις υπάρχουσες θεωρίες δεν είναι σε θέση να εξηγήσει ικανοποιητικά, αν και από αυτήν υποθέτουν ότι εξαρτάται ο ρυθμός διαστολής του Σύμπαντος. Ωστόσο, τόσο η σκοτεινή ύλη όσο και η σκοτεινή ενέργεια, η ύπαρξη των οποίων θεωρείται πλέον αναπόφευκτη για τον μακρόκοσμο, δεν φαίνεται να επηρεάζουν τις γνωστές βαρυτικές δυνάμεις που δρουν στον μικρόκοσμο των ατόμων. Σε αυτό το απρόσμενο συμπέρασμα κατέληξε μια πολυετής έρευνα για τα νετρόνια που μόλις δημοσιεύτηκε. Πρόκειται για ιδιαίτερα σημαντική ανακάλυψη επειδή θέτει ένα σαφές όριο στις περισσότερες φυσικές θεωρίες που μέχρι σήμερα επιχειρούν να εξηγήσουν τη μυστηριώδη σύσταση των σκοτεινών οντοτήτων οι οποίες αποτελούν το 95% του Σύμπαντος
Περισσότερα.. »
Μέχρι πριν από μία εβδομάδα ήταν μόνο μια τολμηρή αλλά ανεπιβεβαίωτη εικασία. Ομως, από ό,τι φαίνεται, το ειδικό τηλεσκόπιο BICEP2, που βρίσκεται στην Ανταρκτική, κατάφερε να ανιχνεύσει τα πρώτα βαρυτικά κύματα που παρήχθησαν από την εκρηκτική διαστολή του Σύμπαντος αμέσως μετά τη Μεγάλη Εκρηξη. Αν η ανίχνευση αυτών των πρωτογενών βαρυτικών κυμάτων επιβεβαιωθεί στο άμεσο μέλλον και από άλλες αστρονομικές παρατηρήσεις, τότε ενισχύεται η «πληθωριστική θεωρία» που διατείνεται ότι το νεογέννητο Σύμπαν, ενώ αρχικά ήταν ασύλληπτα πυκνό, πέρασε από μια φάση απότομης και πληθωριστικής διαστολής. Αυτή η ιδιαίτερα προβεβλημένη από τα ΜΜΕ ανακάλυψη φαίνεται πως απαντά σε μερικά θεμελιώδη ερωτήματα της σύγχρονης Φυσικής και της Κοσμολογίας: όχι μόνο επιβεβαιώνει την «αυθαίρετη» επιλογή του Αϊνστάιν να εισαγάγει το 1916 στη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας την «κοσμολογική σταθερά», αλλά ενδέχεται να μας αποκαλύψει τα βαθύτερα αίτια της «πληθωριστικής φάσης» στην εξέλιξη του πρώιμου Σύμπαντος, από την οποία εξαρτάται, όπως υποθέτουν οι ειδικοί, τόσο η σημερινή όσο και η μελλοντική του κατάσταση
Περισσότερα.. »
Η εικόνα που έχουμε σήμερα για τους ζωντανούς οργανισμούς διαφέρει ριζικά από εκείνη που είχαμε την εποχή του Δαρβίνου, στα τέλη του 19ου αιώνα. Χάρη στην επιστήμη της γενετικής και, κυρίως, χάρη στην εκρηκτική ανάπτυξη της μοριακής βιολογίας, το «μυστήριο» της ζωής μετατράπηκε σε πρώτης τάξεως επιστημονικό πρόβλημα και οι ζωντανοί οργανισμοί από θαύματα της θεϊκής δημιουργίας υποβιβάστηκαν σε «μηχανές επιβίωσης των γονιδίων». Στην αφετηρία αυτών των εντυπωσιακών επιστημονικών αλλαγών βρίσκουμε πάντα την ανάπτυξη κάποιων ιδεών της δαρβινικής επανάστασης. Σήμερα, ωστόσο, την εποχή της υποτιθέμενης γονιδιακής παντοκρατορίας, οφείλουμε να αναρωτηθούμε τι περιθώρια ανάπτυξης υπάρχουν για την ιστορική προσέγγιση της ζωής, δηλαδή για την εξελικτική σκέψη. Αυτό ακριβώς το ερώτημα (και πολλά άλλα) θέσαμε στον Μισέλ Μοράνζ (Michel Morange), διαπρεπή μοριακό βιολόγο και παγκοσμίου φήμης ιστορικό της επιστήμης. Αφορμή γι’ αυτήν την εκτενή συνέντευξη ήταν η μετάφραση στα ελληνικά του τελευταίου βιβλίου του «Η ζωή, η εξέλιξη και η ιστορία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δίαυλος. Ευχαριστούμε θερμά τη δρα Λαοκρατία Λάκκα, μεταφράστρια του έργου του Μ. Μοράνζ στην Ελλάδα, που μεσολάβησε για την υλοποίηση της συνέντευξης
Περισσότερα.. »
Συνήθως ταυτίζουμε την πολυπλοκότητα με το χάος και την αταξία, με την απουσία, δηλαδή, κάθε μορφής οργάνωσης και συνοχής. Πρόκειται για μια εσφαλμένη αλλά ιδιαίτερα διαδεδομένη αντίληψη, για μια νοητική στάση που ίσως οφείλεται στη γνωστική μας συνήθεια να πριμοδοτούμε την απλούστερη και πιο εύτακτη εικόνα του κόσμου. Πάντως, όπως θα δούμε σήμερα, η σχετικά πρόσφατη αναγνώριση του δημιουργικού ρόλου της αταξίας και της αυτοοργάνωσης στη διαμόρφωση των πολύπλοκων φυσικών και κοινωνικών φαινομένων συνεπάγεται τη ριζική αναθεώρηση όχι μόνο της κυρίαρχης, μέχρι πολύ πρόσφατα, επιστημονικής προσέγγισης, αλλά και του ίδιου του μοντέλου της ανθρώπινης ορθολογικότητας. Το στοίχημα για την πολύπλοκη επιστημονική σκέψη των ημερών μας δεν είναι τόσο το να παραδεχτεί υποκριτικά, ως άλλος Σωκράτης, ότι «Εν οίδα ότι ουδέν οίδα», αλλά να αντιληφθεί γιατί «Ουκ οίδα ότι ουδέν οίδα». Με άλλα λόγια, να εξηγήσει γιατί, μετά από τόσους αιώνες ερευνών, εξακολουθεί να αγνοεί ότι δεν γνωρίζει
Περισσότερα.. »
Σύμφωνα με εκτιμήσεις νέας ευρωπαϊκής επιστημονικής μελέτης, οι ζημιές από τις ακραίες πλημμύρες στην Ευρώπη θα τετραπλασιαστούν μέχρι το 2050, καθώς τέτοια φυσικά φαινόμενα θα συμβαίνουν πολύ πιο συχνά και θα είναι πιο καταστροφικά εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και της κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης
Περισσότερα.. »
Στα δύο προηγούμενα άρθρα μας για την πολυπλοκότητα (15 και 22/2) είδαμε πώς η εκρηκτική ανάπτυξη της γνώσης στη σύγχρονη Φυσική και τη Βιολογία επέφερε σοβαρά ρήγματα στην «κλασική» αιτιοκρατική κοσμοαντίληψη που μέχρι πολύ πρόσφατα κυριαρχούσε σε αυτές τις επιστήμες. Στις μέρες μας, η σχεδόν καθολική απόρριψη των απλοϊκών εξηγητικών σχημάτων συνοδεύεται από την ανάδυση μιας πραγματικά πολύπλοκης επιστημονικής σκέψης, ικανής να κατανοεί το γνωστικό της αντικείμενο χωρίς να το απλοποιεί ή να το παραμορφώνει υπερβολικά. Σήμερα, με τη βοήθεια του Αλέξη Μπακόπουλου, διαπρεπή Ελληνα μαθηματικού, θα επιχειρήσουμε να διαφωτίσουμε κάποιες μαθηματικές πτυχές των πολύπλοκων συστημάτων. Ετσι ολοκληρώνεται η παρουσίαση των βασικών τομέων της πολύπλοκης σκέψης, ενώ για τις ιδιαίτερα ανατρεπτικές γνωσιολογικές, κοινωνιολογικές και ηθικοπολιτικές συνέπειές της θα μιλήσουμε στο επόμενο άρθρο μας
Περισσότερα.. »
Στο προηγούμενο άρθρο μας είδαμε πώς τα πρώτα σοβαρά ρήγματα στην «κλασική» επιστημονική κοσμοαντίληψη τα επέφερε η θερμοδυναμική με την εισαγωγή της εντροπίας, δηλαδή του βέλους του χρόνου στη φύση, καθώς και η κβαντομηχανική με την εισαγωγή του παρατηρητή ως παράγοντα που επηρεάζει τη δυναμική των μικροφυσικών φαινομένων και άρα την «αντικειμενική» τους παρατήρηση. Για να μην αναφέρουμε την ανατρεπτική επιρροή της δαρβινικής εξελικτικής θεωρίας στη Βιολογία ή των θεωρημάτων της μη πληρότητας του Γκέντελ στα Μαθηματικά. Σήμερα θα παρουσιάσουμε τις πιο σημαντικές ενδοεπιστημονικές εξελίξεις που οδήγησαν στη σχεδόν καθολική υιοθέτηση της «αυτοποίησης», της «αυτονομίας» και της «πολυπλοκότητας» ως εννοιών απολύτως απαραίτητων για την περιγραφή όλων των πολύπλοκων συστημάτων (π.χ. των έμβιων όντων). Μια ιστορική εξέλιξη που είχε ως αποτέλεσμα την ανάδυση μιας πραγματικά πολύπλοκης επιστημονικής σκέψης, ικανής να κατανοεί το αντικείμενό της χωρίς να το απλοποιεί ή να το παραμορφώνει υπερβολικά
Περισσότερα.. »
Στο συλλογικό φαντασιακό των δυτικών κοινωνιών η έρευνα της πραγματικότητας έχει αξία και νόημα μόνο στο μέτρο που μας αποκαλύπτει τους «αιώνιους» και «αμετάβλητους» νόμους της φύσης. Φανταστείτε λοιπόν πόσο δυσάρεστη έκπληξη ήταν για τους σύγχρονους επιστήμονες αλλά και το ευρύτερο μορφωμένο κοινό, όταν διαπίστωσαν ότι, στις περισσότερες περιπτώσεις, ακόμη και η γνώση των βασικών νόμων δεν συνεπάγεται αυτομάτως την πλήρη κατανόηση των φυσικών ή των κοινωνικών φαινομένων ούτε και οδηγεί, κατ΄ ανάγκην, σε ασφαλείς προβλέψεις για τη μελλοντική τους συμπεριφορά. Μήπως τελικά έχουν δίκιο όσοι υποστηρίζουν ότι η επιστήμη του εικοστού πρώτου αιώνα είτε θα γίνει «επιστήμη της πολυπλοκότητας» είτε θα πάψει να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανθρώπινη ιστορία
Περισσότερα.. »
* Η πρώτη σελίδα της στήλης φιλοξενεί τη συνέντευξη που μας παραχώρησε ο καθηγητής Βιολογίας και Βιοηθικής Κίτσος Λούης, με αφορμή μια εκδήλωση-συζήτηση για τον ηθικό, κοινωνικό και νομικό αντίκτυπο της διευρυνόμενης εφαρμογής της γενετικής μηχανικής και των βιοτεχνολογιών στους πιο θεμελιώδεις τομείς της ανθρώπινης ζωής. Επιστημονική εκδήλωση που θα είναι ανοιχτή στο κοινό. * Στη δεύτερη σελίδα θεωρήσαμε ότι θα ήταν χρήσιμο να παρουσιάσουμε μερικά σημαντικά βιβλία στα οποία αναλύονται εκτενώς τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα που θίξαμε στα δύο προηγούμενα άρθρα μας για την ομοφυλοφιλία. Η επιλογή των βιβλίων έγινε με κριτήριο την πρωτοτυπία και την επαρκή τεκμηρίωση των θεμάτων που πραγματεύονται, και βέβαια την άριστη μεταφορά τους στη γλώσσα μας
Περισσότερα.. »
Ποιες ήταν οι σπουδαιότερες επιστημονικές κατακτήσεις της χρονιάς
Περισσότερα.. »
Φέτος κλείνει ένας αιώνας απ’ όταν δημοσιεύτηκαν, τον Νοέμβριο του 1913, οι έρευνες του νεαρού Δανού φυσικού Νιλς Μπορ για το άτομο του υδρογόνου. Οι ανακαλύψεις του αποτέλεσαν την πρώτη σαφή επιβεβαίωση της μεγάλης εξηγητικής δύναμης και της παραγωγικότητας της κβαντικής προσέγγισης. Μιας ανοίκειας και αντιδιαισθητικής προσέγγισης της φυσικής πραγματικότητας που, έκτοτε, άλλαξε ριζικά την εικόνα μας για τον μικρόκοσμο (και όχι μόνο). Η συμβολή του Μπορ (1885-1962) ήταν καθοριστική τόσο για τη γέννηση και την οριστική διαμόρφωση της κβαντομηχανικής όσο και για την ερμηνεία της: η περίφημη ερμηνεία της «σχολής της Κοπεγχάγης». Σκεφτήκαμε λοιπόν ότι το προτελευταίο άρθρο του έτους θα έπρεπε να αφιερωθεί σε αυτόν τον μεγάλο θεωρητικό φυσικό και το έργο του. Για τον σκοπό αυτό ζητήσαμε τη συμβολή δύο καταξιωμένων μελετητών της κβαντικής περιπέτειας στη φυσική: του Στέφανου Τραχανά και του Θόδωρου Αραμπατζή. Και οι δύο δέχτηκαν, με μεγάλο ενθουσιασμό, να συμμετάσχουν σε αυτό το ιδιότυπο «επετειακό πάρτι» προς τιμήν του δημιουργού μίας από τις πιο ανατρεπτικές ιδέες της σύγχρονης επιστήμης
Περισσότερα.. »
Η οικονομική ύφεση έχει μετατραπεί από κοινωνική σε ιδιωτική νόσο: οι ψυχοσωματικές διαταραχές, η χρήση αντικαταθλιπτικών και ο αριθμός των αυτοκτονιών έχουν τα τελευταία χρόνια αυξηθεί κατακόρυφα... Η επιλεκτική ιατρικοποίηση των κοινωνικών αδιεξόδων τα μετουσιώνει σε «θεραπεύσιμα» υποκειμενικά προβλήματα
Περισσότερα.. »
H συντελούμενη στις μέρες μας εμβιομηχανική επανάσταση ενέχει μια βαθύτατη ηθικο-πολιτική διάσταση και γεννά εύλογα ερωτήματα και ανησυχίες. Η σύγχρονη βιοηθική επιχειρεί να αναλύσει τις συνέπειες των νέων βιοτεχνολογικών και βιοϊατρικών πρακτικών και να αποτιμήσει τις ριζικές αλλαγές που αυτές επιφέρουν στον άνθρωπο: από τις ευρύτατες εφαρμογές της γενετικής μηχανικής μέχρι τις ασύλληπτες δυνατότητες της νευροτεχνολογίας. Ωστόσο, η έννοια «βιοηθική» υποδηλώνει δύο συμπληρωματικά αλλά ασύνδετα, για την ώρα, γνωστικά αντικείμενα: αφενός την «ηθική των βιοεπιστημών», δηλαδή την ηθική αξιολόγηση των επιτευγμάτων και κυρίως των εφαρμογών της εμβιομηχανικής και της νευροτεχνολογίας. Και αφετέρου τη «νευροβιολογία της ηθικής», την κατανόηση δηλαδή των βιολογικών παραγόντων που, μαζί με τις κοινωνικές συνθήκες, συνδιαμορφώνουν τις εκάστοτε ηθικές μας κρίσεις και γενικότερα την ηθική συμπεριφορά μας. Στη στήλη αυτή έχουμε κατ’ επανάληψη αναφερθεί στα κοινωνικοπολιτικά και κατά συνέπεια ηθικά προβλήματα που δημιουργούν στη ζωή των ανθρώπων οι εφαρμογές της βιοϊατρικής και των νέων βιοτεχνολογιών. Ζητήσαμε από τη Σταυρούλα Τσινόρεμα, ηθική φιλόσοφο και επιφανή Ελληνίδα βιοηθικό, να μας μιλήσει γι’ αυτά
Περισσότερα.. »Της Κατερίνας Κατή Δέκα διευθύνοντες σύμβουλοι αλλά και εκτελεστικά στελέχη γαλακτοβιομηχανιών (από τις μεγαλύτερες της χώρας) -κατά το χρονικό διάστημα από 2004-2006- καλούνται από τον ειδικό ανακριτή κατά της διαφθοράς, Σπ. Γεωργουλέα, προκειμένου να απολογηθούν για κακουργηματική εκβίαση σε βάρος παραγωγών γάλακτος. Σύμφωνα με τα κατηγορητήρια που έχει ήδη συντάξει ο ανακριτής κατά της διαφθοράς οι εν λόγω εταιρείες, των οποίων εν προκειμένω θεωρούνται υπόλογοι οι κατά τον νόμο υπεύθυνοι, φέρονται να άσκησαν πιέσεις σε παραγωγούς για μειωμένες τιμές. Η κάθε μια μάλιστα από τις εμπλεκόμενες εταιρείες φέρεται να προχώρησε και σε
Περισσότερα.. »
© 2024 Εφημερίδα των Συντακτών | ΟΡΟΙ ΧΡΗΣΗΣ
