06/07/14


Εγκυμοσύνη

Τα «παιδιά του σωλήνα» στην Ελλάδα και τον κόσμο

Σχεδόν 1 στα 6 ζευγάρια αναπαραγωγικής ηλικίας (ηλικία γυναίκας 20-45 ετών) στη χώρα μας παρουσιάζει πρόβλημα υπογονιμότητας, ενώ περίπου 5.000 παιδιά γεννιούνται κάθε χρόνο με τη μέθοδο της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Το ζευγάρι που θα υποβληθεί σε εξωσωματική γονιμοποίηση πρέπει να συλλέξει όσο περισσότερες πληροφορίες μπορεί και να.
      Pin It

Του Μηνά Μαστρομηνά*

 

Το 1978 γεννήθηκε το πρώτο παιδί με τη διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Τότε επρόκειτο για ένα πείραμα, έκτοτε όμως η ιατρική αυτή τεχνολογία, αφού δοκιμάστηκε στον χρόνο, εξελίχθηκε σε μία καθημερινή απλή, φιλική, και ιδιαίτερα επιτυχή αντιμετώπιση της ανθρώπινης υπογονιμότητας.

Στην Ελλάδα, περίπου 1 στα 6 ζευγάρια αναπαραγωγικής ηλικίας (ηλικία γυναίκας 20-45 ετών) παρουσιάζει πρόβλημα υπογονιμότητας. Δηλαδή μη επίτευξης εγκυμοσύνης μετά από ένα έτος συχνών, ελεύθερων σεξουαλικών επαφών. Μετά το χρονικό αυτό διάστημα (6 μήνες αν η γυναίκα είναι πάνω από 35 ετών), το ζευγάρι πρέπει να υποβληθεί σε περαιτέρω διερεύνηση. Στη συνέχεια, ανάλογα με τη διάγνωση και το αίτιο της υπογονιμότητας, ακολουθεί κάποια μέθοδος ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, δηλαδή σπερματέγχυση ή εξωσωματική γονιμοποίηση. Στη χώρα μας περίπου 5.000 παιδιά γεννιούνται κάθε χρόνο με τη μέθοδο της εξωσωματικής γονιμοποίησης που εφαρμόζεται σε περίπου 50 Κλινικές Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής.

paidia-solina

Τι είναι

Τα ωάρια γονιμοποιούνται από τα σπερματοζωάρια έξω από το σώμα στο εργαστήριο και τα έμβρυα που δημιουργούνται καλλιεργούνται για να επιστρέψουν πίσω στη μήτρα μετά από 3-5 ημέρες με στόχο να επιτευχθεί η εγκυμοσύνη.

Τα στάδια της εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι τα ακόλουθα:

➊ Ορμονική διέγερση ωοθηκών–Πρόκληση ωοθηλακιορρηξίας. Η γυναίκα λαμβάνει τις ίδιες ορμόνες που παράγει ο οργανισμός της σε μεγαλύτερη όμως δόση για να προκληθεί η ανάπτυξη πολλαπλών ωοθυλακίων. Τα ωοθυλάκια ωριμάζουν σε 10-12 ημέρες.

➋ Ωοληψία. Γίνεται υπό ελαφρά ενδοφλέβια αναλγησία (μέθη), διακολπικά και με υπερηχογραφική καθοδήγηση και διαρκεί μόλις 15 λεπτά.

➌ Γονιμοποίηση-Καλλιέργεια εμβρύων–Εμβρυομεταφορά. Ανάλογα με το αίτιο της υπογονιμότητας, η γονιμοποίηση των ωαρίων από τα σπερματοζωάρια πραγματοποιείται είτε με απλή γονιμοποίηση (IVF) είτε με μικρογονιμοποίηση (ICSI). Κατά την απλή γονιμοποίηση(IVF), εκατομμύρια σπερματοζωάρια τοποθετούνται μαζί με τα ωάρια, μέσα σε τρυβλία ή δοκιμαστικούς σωλήνες, με σκοπό τη γονιμοποίηση των ωαρίων. Στη μικρογονιμοποίηση (ICSI) με τη βοήθεια του μικροσκόπιου, ο εμβρυολόγος εισάγει ένα σπερματοζωάριο στο εσωτερικό του ωαρίου, προκειμένου να το γονιμοποιήσει. Ενδείκνυται στις περιπτώσεις σοβαρού ανδρικού παράγοντα.

➍ Εμβρυομεταφορά. Την επόμενη μέρα της γονιμοποίησης (1η μέρα) γίνεται έλεγχος προκειμένου να διαπιστωθούν ποια ωάρια έχουν γονιμοποιηθεί και ποια όχι. Η καλλιέργεια συνεχίζεται για δεύτερη, τρίτη έως και (σε ειδικές περιπτώσεις) πέμπτη ή έκτη ημέρα, ανάλογα με το πότε πραγματοποιείται η εμβρυομεταφορά. Τα έμβρυα που μεταφέρονται είναι τα καλύτερα ποιοτικά, ενώ τα περισσευούμενα έμβρυα καλής ποιότητας καταψύχονται. Σύμφωνα με την νομοθεσία το ανώτατο επιτρεπτό όριο μεταφερόμενων εμβρύων είναι τρία.

➎ Εμφύτευση–Αποτέλεσμα. Η εμφύτευση των εμβρύων στο ενδομήτριο ξεκινάει 1-3 ημέρες μετά την εμβρυομεταφορά. Σε 12 ημέρες μετά την εμβρυομεταφορά, πραγματοποιείται το τεστ κυήσεως.

Ο πρώτος υπερηχογραφικός έλεγχος, που διακρίνεται καθαρά ο σάκος κύησης και πιθανώς η καρδιακή λειτουργία του εμβρύου, πραγματοποιείται δυο εβδομάδες αργότερα, όταν η γυναίκα διανύει την 6η εβδομάδα κύησης.

 

Πότε ενδείκνυται

 

Υπάρχουν οι απόλυτες και οι σχετικές ενδείξεις για την εξωσωματική γονιμοποίηση (ΕΓ) που αφορούν τον έναν ή και τους δύο συντρόφους.

 

➊ Οι απόλυτες είναι όταν υπάρχει:

● Σαλπιγγικός παράγοντας υπογονιμότητας (π.χ. αποφραγμένες σάλπιγγες ή υδροσάλπιγγες)

● Ελλειψη σπερματοζωαρίων ή σοβαρή ολιγο-ασθενο-τερατοσπερμία

 

➋ Οι σχετικές ενδείξεις αφορούν καταστάσεις, όπως:

● Ενδομητρίωση

● Προχωρημένη αναπαραγωγική ηλικία της γυναίκας–πρόωρη εμμηνόπαυση

● Μεγάλης διάρκειας υπογονιμότητα

● Προβλήματα στο σπέρμα που δεν αντιμετωπίζονται με ηπιότερες μεθόδους

● Ανεξήγητη υπογονιμότητα

● Πριν από την αγωγή χημειοθεραπείας, για διατήρηση της γονιμότητας μέσω κατάψυξης γαμετών ή εμβρύων

●Περιπτώσεις που απαιτείται δωρεά ωαρίων, σπέρματος και εμβρύων.

 

Νεότερες εξελίξεις

Τα τελευταία χρόνια συντελείται μια μικρή επανάσταση στον τομέα της εξωσωματικής γονιμοποίησης, με νέες εργαστηριακές τεχνικές και πιο ήπια πρωτόκολλα διέγερσης. Στόχος είναι να γίνει ακόμη πιο απλή και φιλική προς τις ασθενείς η όλη προσπάθεια. Ας δούμε μερικές σύγχρονες εξελίξεις:

 

➊ Κατάψυξη με την τεχνική της «υαλοποίησης». Με τη μέθοδο της υαλοποίησης (vitrification), επιτυγχάνονται ποσοστά επιβίωσης έπειτα από κατάψυξη-απόψυξη ωαρίων και εμβρύων της τάξης του 90-95%. Η τεχνική αυτή είναι ιδανική για κατάψυξη ωαρίων που πριν καταστρέφονταν σε μεγάλο ποσοστό με τις παλαιότερες τεχνικές. Η υαλοποίηση, γενικά, είναι η διαδικασία μετατροπής ενός υλικού σε μια υαλώδη μορφή, η οποία είναι ελεύθερη από κρυσταλλική δομή. Στη διαδικασία της κατάψυξης χρησιμοποιείται αυξημένη συγκέντρωση κρυοπροστατευτικού μέσου με ταυτόχρονη πολύ γρήγορη μείωση της θερμοκρασίας. Ετσι, προστατεύεται το ωάριο από τις πιθανές βλαπτικές επιδράσεις που μπορεί να έχει το κρυοπροστατευτικό μέσο, αποφεύγεται η υπερβολική αφυδάτωση, ενώ, το σημαντικότερο, το ωάριο δεν κινδυνεύει από τη δημιουργία ενδοκυττάριων κρυστάλλων πάγου.

 

➋ Προεμφυτευτική διάγνωση-μικροσυστοιχίες DNA. Εκτός από τις σύγχρονες τεχνικές, που ήδη με επιτυχία εφαρμόζονται στη χώρα μας, όπως η προεμφυτευτική γενετική διάγνωση (PGD), έχουμε τη δυνατότητα να εφαρμόζουμε μεθόδους, όπως η τεχνική array – CGH, που περιλαμβάνει την ανάλυση του συνόλου των χρωμοσωμικών ανωμαλιών, με πολύ υψηλά ποσοστά εμφύτευσης στην εξωσωματική. Με τη μέθοδο PGD, τη διαδικασία ανίχνευσης γονιδιακών και χρωμοσωμικών γενετικών διαταραχών, επιτυγχάνουμε τη μεταφορά στη μήτρα μόνο των υγιών εμβρύων και διασφαλίζουμε γέννηση παιδιών χωρίς τον κίνδυνο σοβαρών γενετικών ασθενειών (μεσογειακή αναιμία, κυστική ίνωση, σύνδρομο Down). Δίνουμε, δε, μια επιπλέον δυνατότητα σε ζευγάρια που το χρειάζονται, δηλαδή την απόκτηση HLA συμβατών απογόνων, για τη θεραπεία πάσχοντος παιδιού με τη μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων.

 

Με τη μέθοδο «μικροσυστοιχίες DNA ή array-CGH», επιτυγχάνεται η ταυτόχρονη ανίχνευση των ανωμαλιών για το σύνολο των χρωμοσωμάτων και των μονογονιδιακών γενετικών ασθενειών:

 

● Ηπια πρωτόκολλα διέγερσης. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, τα πρωτόκολλα διέγερσης των ωοθηκών που χρησιμοποιούνται στην εξωσωματική γονιμοποίηση έχουν στόχο τον αυξημένο αριθμό ωαρίων, που οδηγεί σε υψηλά ποσοστά εγκυμοσύνης, απαιτούν όμως μεγάλες δόσεις φαρμάκων, συχνό αιματολογικό και υπερηχογραφικό έλεγχο ενώ έχουν αυξημένο κόστος και ενέχουν κινδύνους όπως η υπερδιέγερση των ωοθηκών. Τα τελευταία χρόνια όμως, παρατηρείται στροφή προς τα λεγόμενα «ήπια πρωτόκολλα διέγερσης», με μικρότερες δόσεις φαρμάκων και λιγότερα αριθμητικά, αλλά καλύτερα ποιοτικά ωάρια.

 

Με τη νέα αυτή προσέγγιση η γυναίκα εντάσσει ευκολότερα τη διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης στην καθημερινότητα της, ενώ δίνεται η ευκαιρία για περισσότερες προσπάθειες με πολύ μικρότερο κόστος. Ενώ, εξίσου σημαντικά, αποφεύγονται οι πολύδυμες κυήσεις που συνιστούν πάντοτε αιτία αυξημένης ανησυχίας τόσο για τη μητέρα όσο και για τους γιατρούς της. Οι εξελίξεις είναι ραγδαίες σε επίπεδο τεχνικών και μεθόδων και αυτό διασφαλίζει όχι μόνο υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας στην εξωσωματική γονιμοποίηση και δυνατότητα επιλογής του χρόνου τεκνοποίησης, αλλά κυρίως τη γέννηση μωρών προφυλαγμένων από σοβαρές γενετικές παθήσεις.

 

● Μικροσκοπική επιλογή σπερματοζωαρίων για γονιμοποίηση (Imsi). Με βάση τα σημερινά δεδομένα υπολογίζεται ότι η υπογονιμότητα στα ζευγάρια σε ποσοστό 40% οφείλεται στον ανδρικό παράγοντα, δηλαδή την ποιότητα του σπέρματος. Η μέθοδος της μικρογονιμοποίησης με έγχυση του σπερματοζωαρίου στο κυτταρόπλασμα του ωαρίου (ICSI) έχει αποτελέσει ένα τεράστιο βήμα στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή με ανδρικής προέλευσης υπογονιμότητα.

 

Ενα ακόμη μεγαλύτερο βήμα στην παραπάνω διαδικασία είναι η πρόσφατη τεχνική της επιλογής σπερματοζωαρίων με βάση τη μορφολογία του κυτταροπλάσματός τους. Η τεχνική αυτή της επιλογής σπέρματος για μικρογονιμοποίηση (IMSI) πραγματοποιείται έπειτα από σχολαστική παρατήρηση των προς μικρογονιμοποίηση σπερματοζωαρίων σε αρκετά μεγάλη μεγέθυνση – τα σπερματοζωάρια αναλύονται σε αρκετά μεγάλη μεγέθυνση (7.500 φορές) και η μορφολογία τους εξετάζεται προσεκτικά.

 

Εμβρυοσκόπηση

 

Με τη χρήση ειδικών επωαστών και βιντεοκαμερών παρακολουθείται και καταγράφεται όλη η εξέλιξη του εμβρύου τις πρώτες ημέρες της ζωής του. Ανάλογα με τον χρόνο που γίνονται οι εμβρυϊκές κυτταρικές διαιρέσεις αξιολογείται η δυναμική του εμβρύου και γίνεται η επιλογή των πλέον ικανών για την εμβρυομεταφορά. Η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι πλέον μία σύγχρονη κοινωνική αναγκαιότητα. Είναι απλή, φιλική και επιτυχής. Το κόστος είναι λογικό (2.000-3.000 ευρώ) και τα ποσοστά επιτυχίας σε μέσο όρο να φθάνουν το 50%.

 

Το ζευγάρι που θα υποβληθεί σε εξωσωματική γονιμοποίηση πρέπει να συλλέξει όσο περισσότερες πληροφορίες μπορεί για το πρόβλημά του, την κλινική, τον γιατρό, τα ποσοστά επιτυχίας, τις τεχνικές και το κόστος. Κάθε ζευγάρι αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση και απαιτεί ειδική προσέγγιση. Ο χρόνος είναι ο μεγάλος εχθρός για τις γυναίκες και την προσπάθεια γενικά. Σύμμαχοι είναι η εγρήγορση, η αισιοδοξία και η επιμονή.

 

* Γυναικολόγος, διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών

Scroll to top