Ο ΣΗΦΗΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ, ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΡΟΥΛΑΣ ΚΟΥΚΟΥΛΟΥ, ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΤΟΥ, ΤΗ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΤΟΥ ΑΠΟ ΤΑ «ΠΕΤΡΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ» ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ
Της Εφης Μαρίνου Φωτογραφίες: Μάριος Βαλασόπουλος
«Πάνω από την πόρτα του διαδρόμου, στον κεντρικό σωλήνα της θέρμανσης, από ένα καραβόσχοινο διαμέτρου 12 εκατοστών κρέμεται το πτώμα». Το πτώμα του Νίκου Ζαχαριάδη, που μετά δεκαεπτά χρόνια εξορίας στη Σιβηρία έβαλε τέλος στη ζωή του, συνεπής στην υπόσχεσή του: αν δεν του επιτραπεί να γυρίσει στην Ελλάδα να δικαστεί για τις κατηγορίες που τον βάρυναν, θα αυτοκτονούσε.
Ο άγνωστος, μυστικοπαθής για τους κατοίκους του παγωμένου Σουργκούτ Νικολάι Νικολάγεβιτς Νικολάγεφ, έπειτα από αλλεπάλληλες εκκλήσεις προς την ελληνική πρεσβεία, τρεις απόπειρες διαφυγής και τρεις πολύμηνες απεργίες πείνας, γράφει τις τελευταίες του λέξεις σ’ ένα κείμενο με τίτλο «Μήνυμα από την άλλη μεριά»: «1 Αβγούστου 1973 ώρα Αθήνας 00.01΄. Βγαίνει ότι ο Λουλές τόχασε το στοίχημα. Εγώ μούλεγε, «πιστεύω ότι δεν θα το κάνεις»»!
Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη το βιβλίο του Αλέξη Πάρνη για τον Ζαχαριάδη «Γεια χαρά Νίκος» αλλά κι όλα τα δημοσιευμένα κείμενα του ιστορικού ηγέτη του ΚΚΕ από το 1940 μέχρι το 1945 στον τόμο «Ιστορικά Διλήμματα-Ιστορικές Απαντήσεις». Επίσης, μια παραγωγή ετοιμάζεται για τη ρωσική τηλεόραση με θέμα τον Νίκο Ζαχαριάδη. Εχουν γίνει ήδη γυρίσματα στο Νταχάου, στο Μποροβίτσι, στο Σουργκούτ, αλλά και στον Γράμμο, όπου βρέθηκε μέχρι και η σπηλιά του Ζαχαριάδη.
Συναντήσαμε τον Σήφη, γιο του Νίκου Ζαχαριάδη και της Ρούλας Κουκούλου. Μιλήσαμε για τον πατέρα του, τα χρόνια που πέρασαν μαζί στην εξορία, τη συνάντηση με τη μητέρα του ύστερα από δεκαοκτώ χρόνια παραμονής της στις ελληνικές φυλακές, το χρονικό της αυτοκτονίας του Ζαχαριάδη.
- Καταμαρτυρούν πολλά στον Ζαχαριάδη: τη μοιραία αποχή στις εκλογές του ’46, την προσωπολατρία, την εμμονή του με τον Στάλιν, την απόφαση για τον εμφύλιο, χωρίς να έχει εξασφαλίσει την υποστήριξη των Σοβιετικών, αφού οι νικητές του Β' Παγκοσμίου πολέμου είχαν ήδη μοιράσει τον κόσμο, με την Ελλάδα στη σφαίρα επιρροής των Αγγλων.
«Κι όμως, αν δείτε τις τελευταίες έρευνες που βγαίνουν στο φως, ο Ζαχαριάδης ήταν υπέρ των εκλογών. Ο Σβώλος αντιδρούσε, και ο Νίκος, για να μη διασπαστεί το εαμικό κίνημα, υποχώρησε. Την προσωπολατρία άλλοι την καλλιέργησαν. Ποτέ δεν υπέγραψε ως γενικός γραμματέας – μόνο μια φορά γράφοντας στον Στάλιν».
- Υπήρξε τόσο στενά προσδεδεμένος στο άρμα του Στάλιν; Αν σκεφτούμε μάλιστα την «επικίνδυνη» θεωρία του για τους δύο πόλους, η οποία εξισορροπούσε τη σοβιετική και την αγγλική επιρροή στην Ελλάδα;
«Λένε ότι έκλαψε μόνο μία φορά, όταν πέθανε ο Στάλιν. Λάθος κι αυτό. Ημουν οκτώ χρονώ όταν τον είδα να κλαίει για τον θάνατο της μάνας του. Μου είχε ζητήσει όταν έρθω στην Ελλάδα να πάω στον τάφο της. Να φροντίσω να γυρίσει κι ο ίδιος στην Ελλάδα. «Γύρισε» και ενταφιάστηκε στο πρώτο νεκροταφείο. Η μητέρα μου στην Καισαριανή. Και νεκροί πάλι χωριστά»…
- Το κείμενο θέσεων για τις αιτίες της ήττας του ΔΣΕ που παρέδωσε ο Ζαχαριάδης στον Στάλιν το 1949 στη λίμνη Ρίτσα στον Καύκασο και ο σοβιετικός ηγέτης έγραψε από κάτω το περίφημο «σωστά» («πράβιλνο») πού μπορεί να βρίσκεται;
«Οπου και άλλα ντοκουμέντα που αναζητώ επί χρόνια. Στα αρχεία του πρώην ΚΚΣΕ που αρχίζουν να ανοίγουν. Πριν χρόνια έγραψα γράμμα στον Πούτιν. Ξέρω ότι υπάρχει ένα γράμμα του Νίκου για μένα, τίποτα πολιτικό, και πρέπει να μου δοθεί. Η απάντηση ήρθε γρήγορα: όλα είναι στο αρχείο της KGB. Εκεί μου είπαν ότι δεν έχουν φάκελο του Ζαχαριάδη! Τους απάντησα: «μπορώ να σας στείλω μια λίστα αυτών που ξέρω ότι έχετε»… Μετά με ειδοποίησαν ότι θα με ενημερώσουν μέσω της ελληνικής πρεσβείας. Με πληροφόρησαν ότι πρόκειται για απόρρητα ντοκουμέντα, κλειστά. Οπως με διαβεβαίωσε η διευθύντρια των πρώην αρχείων του ΚΚΣΕ, σημερινών Αρχείων Σύγχρονης Ιστορίας, τα ντοκουμέντα για τον Ζαχαριάδη είναι εκεί. Η απάντηση στο επίμονο ερώτημά μου ήταν: «αν ανοίξουν τα αρχεία αυτά μπορεί να κλονιστούν οι σχέσεις Ελλάδας-Ρωσίας»»…
- Ο Ζαχαριάδης δεν δίστασε να στείλει από το Βουκουρέστι για παράνομη δουλειά στην Ελλάδα και τη γυναίκα του, με αποτέλεσμα να συλληφθεί και να μείνει φυλακισμένη σχεδόν μέχρι τη μεταπολίτευση. Ξαναβρεθήκατε μετά από 18 χρόνια.
«Στο κομματικό ξενοδοχείο «Οκτωβριανή» Χριστούγεννα του 1972, ημέρα των γενεθλίων μου. Είμαι 20 χρονώ. Οταν με άφησε στο Βουκουρέστι ήμουν τεσσάρων. Είδα μια γυναίκα να πέφτει πάνω μου κλαίγοντας, να με χαϊδεύει και να μου μιλάει σε γλώσσα ακατανόητη. Δεν ήξερα τι να πω, τι να κάνω; Δεν μπορούσα να μοιραστώ τη συγκίνησή της. Οταν αργότερα άρχισα να καταλαβαίνω τι είχε πάθει όλα αυτά τα χρόνια ένιωσα δέος».
- Μέσα από τη φυλακή η μητέρα σας αποκήρυξε τον άντρα της Νίκο Ζαχαριάδη, συνυπέγραψε τις κατηγορίες του κόμματος για προδοσία. Τι έλεγε για τη στάση της;
«Δέκα μέρες πριν πεθάνει με κάλεσε να μιλήσουμε. Μου είπε ότι αναγκάστηκε να υπογράψει. Τη ρώτησα: «Πίστευες στ’ αλήθεια ότι ήταν προδότης;» Μου απάντησε ότι ποτέ δεν το πίστεψε, ότι το κόμμα έκανε λάθος το 1956, αλλά εκείνη ήταν υποχρεωμένη να υπακούσει σ’ αυτό που την είχε διδάξει ο ίδιος ο Ζαχαριάδης: πάνω απ’ όλα το κόμμα! Την πίεσαν αφόρητα να τον αποκηρύξει».
- Γιατί δεν είδε τον Ζαχαριάδη μόλις έφτασε στη Μόσχα;
«Την 1η Ιανουαρίου ταξίδεψα στο Σουργκούτ. Η Ρούλα μού ζήτησε να τον ρωτήσω αν θέλει να πάει. Παρ' όλο που ήξερα την απάντηση –δεν ήθελε- τον ρώτησα. Μου απάντησε λακωνικά: «Όχι. Ομως εσύ να γυρίσεις στη μάνα σου που έχει να σε δει 18 χρόνια»»…
- Οκτώ μήνες μετά, την 1η Αυγούστου 1973, ο Ζαχαριάδης αυτοκτονεί όπως υποσχέθηκε στον Κώστα Λουλέ που πήγε να τον καθησυχάσει. Μόλις έχετε γνωρίσει τη μητέρα σας αλλά χάνετε τον πατέρα. Η τελευταία πράξη διαμαρτυρίας του έμεινε θαμμένη δέκα επτά χρόνια στον παγωμένο τάφο της Σιβηρίας για να μην πληγεί το κόμμα…
«Το ΚΚΣΕ, τέσσερις μέρες πριν από το γεγονός, επειδή ήξερε τι θα συμβεί, μας έστειλε στη Βουλγαρία με μια δήθεν πρόσκληση του βουλγάρικου κόμματος. Στο γράμμα της 26ης Ιουνίου ο Νίκος λέει ξεκάθαρα: «Αν δεν μου επιτρέψουν να πάω στην Ελλάδα, θα αυτοκτονήσω την 1η Αυγούστου». Η επίσκεψη στις 26 Ιουλίου των Λουλέ – Σεμενκόφ, αξιωματούχου υπεύθυνου των σχέσεων ΚΚΣΕ με ΚΚΕ, έχει σίγουρα ηχογραφηθεί».
- Οταν επιστρέψατε τι σας είπαν;
«Ο Σεμενκόφ ανακοίνωσε την αυτοκτονία στη Ρούλα. Η μάνα μου επέμενε ότι πρέπει να ξέρω. Κι εγώ επέμενα ότι πρέπει να ξέρει και ο αδελφός μου, Κύρος. Δέχτηκαν. Η Ρούλα με έβαλε να της υποσχεθώ ότι δεν θα μάθει κανείς άλλος, γιατί αυτό θα έκανε κακό στο κόμμα. Λάθος. Βασανίστηκα πολύ τα υπόλοιπα χρόνια. Η τελευταία πράξη διαμαρτυρίας του αποσιωπήθηκε. Μέχρι που ο αντισυνταγματάρχης της ΚGΒ Αλεξάντρ Πετρούσιν δημοσιεύει στην εφημερίδα «Τιουμένσκι Ισβέστια» την αλήθεια. Μίλησα σ' έναν 'Ελληνα δημοσιογράφο. Και πάλι η Ρούλα διαμαρτυρήθηκε. Αλλά ήταν αργά πια».
- Πέρα από τα πάθη του κόμματος, λένε, ότι η σχέση Ζαχαριάδη – Κουκούλου ήταν ένας μεγάλος έρωτας που τους ένωνε, έστω και χωριστά, ώς το τέλος.
«Για εκείνη τα επτά χρόνια, 1948-55, ήταν τα ωραιότερα. «Ο Νίκος ήταν η ζωή μου» μου είπε. Οταν όμως έστειλαν στο Νίκο το γράμμα με την υπογραφή της από τις φυλακές Αβέρωφ, ξεκρέμασε τη φωτογραφία της και έκλεισε οριστικά το ημερολόγιο που κρατούσε. Ομως δεν σταμάτησε να μου λέει ότι έχω την καλύτερη μητέρα του κόσμου».
- Ποιο ημερολόγιο εννοείτε;
«Ενα ημερολόγιο της ζωής μας από τότε που συνέλαβαν τη μητέρα. Στην πραγματικότητα συνέχιζε αυτό που άρχισε η Ρούλα στο Βουκουρέστι όταν γεννήθηκα. Ηθελε όταν εκείνη επιστρέψει να ξέρει πώς περάσαμε, πώς με μεγάλωσε».
- Πώς μεγαλώνει ένα 12χρονο παιδί μ’ έναν σκληρό, αμίλητο πατέρα και τη μητέρα να «λείπει για δουλειές»;…
«Με φρόντιζε, με καθοδηγούσε, μου μάθαινε σκάκι, μου μιλούσε για όλα πλην της πολιτικής. Σε δύσκολες στιγμές, ακόμα και σήμερα, τον φέρνω στο μυαλό μου. Οσο κι αν παραξενεύει αυτό που λέω, δεν ήθελε με τίποτα την επίδειξη. «Δεν θα σηκώνεις ποτέ το χέρι όταν ρωτάει ο δάσκαλος. Θα πρέπει να ξέρεις την απάντηση αν σε ρωτήσει, αλλά δεν θα επιδεικνύεσαι ποτέ». Κάποτε που του είπα ψέματα είχε τρεις μέρες να μου μιλήσει. Ηταν η τελευταία φορά που το έκανα».
- Γνωρίζατε την καταγωγή σας, πώς βρεθήκατε σε τόπους εξορίας, πρώτα στο Μποροβίτσι και μετά στο Σουργκούτ;
«Δεν είχα ιδέα μέχρι 15 χρονώ. Ο Νίκος δεν μιλούσε για το ποιος ήταν, για το κόμμα. Στη Μόσχα, στο σπίτι της Κατίνας Ζορμπαλά, έμαθα. Την επομένη πήγα στο Σουργκούτ. Μου είπε ότι ήθελε να έχω αντικειμενική πληροφόρηση από φίλους και εχθρούς. Και μου μίλησε για όλα. Την 6η Ολομέλεια, τη διαγραφή του, την κατηγορία της προδοσίας. Ημουν σοκαρισμένος. Ολα μέσα στο κεφάλι μου άλλαξαν. Περισσότερο με πίκρανε που τον είπαν προδότη. Οταν με ρωτούν για τα λάθη του Ζαχαριάδη τούς λέω: «Ενα ξέρω σίγουρα: δεν με έμαθε ελληνικά…» Αντιλαμβάνομαι ότι υπήρξε αμφιλεγόμενος, όπως λέτε, στην Ελλάδα. Μισήθηκε και αγαπήθηκε πολύ. Παρά τον διωγμό που υπέστη, δεν στράφηκε ούτε εναντίον του ΚΚΕ ούτε του ΚΚΣΕ. Ηταν κομμουνιστής μέχρι τέλους».
- Και η περίπτωση του διπλού πράκτορα Γουσόπουλου; Ο θάνατος του Καραγιώργη; Η διαπόμπευση του Πλουμπίδη;
«Δύσκολες εποχές. Απ' τη μια στιγμή στην άλλη γινόσουν ύποπτος. Ο Νίκος ήταν στο Βουκουρέστι όταν οι Ακριτίδης και Βαβούδης τον ενημέρωναν ότι ο Πλουμπίδης «δεν είναι καθαρός». Φυσικά και ήταν καθαρός. Πώς να κρίνεις σήμερα τις μαύρες τρύπες εκείνου του καιρού;»
- Ποιο θεωρείτε το μεγαλύτερό του χάρισμα;
«Αυτό για το οποίο κατηγορήθηκε ότι δεν έχει: την τιμιότητα. Οταν ανοίξουν όλοι οι φάκελοι, τότε θα μάθουμε για τα «μυθιστορήματα» περί Ζαχαριάδη, για τους πραγματικούς πράκτορες».
- Στα ημερολόγιά του επιμένει ότι ο Γιώργης Σιάντος ήταν πράκτορας της Ιντέλιτζενς Σέρβις.
«Είχε βάση αυτό που ισχυριζόταν. Ο Δημητρόφ με γράμμα του προειδοποιούσε ότι υπάρχει πράκτορας στο Πολιτικό Γραφείο. Κάποτε που ρώτησα σχετικά τον Φλωράκη, μου απάντησε ως εξής: «Μακάρι να ήταν πράκτορας ο Σιάντος. Γιατί τότε, επιτέλους, μπορούμε να εξηγήσουμε όλο αυτό που έγινε πριν και μετά τη Βάρκιζα!»»…
- Τι αγάπησε περισσότερο ο Νίκος Ζαχαριάδης;
«Ποτέ δεν μου είπε ότι με αγαπά. Απαγορευόταν… Ποτέ δεν ήρθε να με πάρει από το αεροδρόμιο, ποτέ δεν με συνόδευσε στο σταθμό. Μόνο την τελευταία φορά βγήκε από το σπίτι και με χαιρέτησε. Ηξερε ότι δεν θα με ξαναδεί. Ποτέ δεν φίλησε κανέναν. Νομίζω ότι αγάπησε το κόμμα, τη μάνα του, τη Σοβιετική Ενωση».
- Να ρωτήσω αν θα ψηφίζατε ποτέ ΚΚΕ;
«Δεν μπορώ να ξεχάσω ότι είναι το κόμμα του Ζαχαριάδη».
- Που τον διέγραψε, τον καταδίκασε σε καθεστώς προσωπικής και πολιτικής ανυποληψίας επί χρόνια, τον άφησε να αυτοκτονήσει στα βάθη της Σιβηρίας;
«Σε όσους τον αγαπούσαν έλεγε να μη στραφούν ποτέ εναντίον του ΚΚΕ».
- Μα είναι το ίδιο κόμμα; Τι θα έλεγε ο Ζαχαριάδης βλέποντας την πτώση του ανύπαρκτου σοσιαλισμού που αγάπησε και το σημερινό ΚΚΕ;
«Σαφώς δεν είναι το κόμμα που οραματίστηκε. Αλλά τίποτε δεν είναι ίδιο. Ούτε αυτό που οικοδομήθηκε στην ΕΣΣΔ είχε σχέση με τον σοσιαλισμό».
- Η ζωή των γονιών σας ξεπερνάει τα όρια της μυθοπλασίας.
«Τουλάχιστον πίστευαν σε μια ιδέα. Αγωνίστηκαν μέσα σε αντίξοες συνθήκες, γι’ αυτό έκαναν λάθη. Σήμερα που κανείς δεν πιστεύει σε τίποτα, εγώ τους ζηλεύω»…
