Με αφορμή τον μήνα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τον Καρκίνο του Μαστού που διανύουμε, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως η νόσος θα απασχολήσει 1 στις 8 γυναίκες. Βρισκόμαστε όλες πάντα σε εγρήγορση και όπλα μας είναι η γνώση του σώματός μας, η ενημέρωση και η πρόληψη, η κλινική εξέταση και η τακτή μαστογραφία, η έγκαιρη διάγνωση αλλά και η αντιμετώπιση, που πρέπει να είναι προσωποποιημένη για την καθεμιά μας
Της Κατερίνας Μπεριάτου*
Οταν μου ζητήθηκε να γράψω για το αφιέρωμα της εφημερίδας με αφορμή τον μήνα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τον Καρκίνο του Μαστού, αναρωτήθηκα τι θα είχε πραγματικά ενδιαφέρον να ειπωθεί, μια και όλα είναι γνωστά και εν πάση περιπτώσει κάθε πληροφορία είναι εύκολα προσβάσιμη. Την απάντηση μου έδωσαν οι γυναίκες που εξετάζονται στο Τμήμα μας όλα αυτά τα χρόνια.
Το Τμήμα Μαστού του Γενικού Νοσοκομείου – Μαιευτηρίου «Ελενα Βενιζέλου» έχει ιδρυθεί το 1974. Πρώτος διευθυντής του ήταν ο Στ. Βασίλαρος, τον οποίο διαδέχτηκε ο αείμνηστος Ιω. Παπαδιαμάντης. Σήμερα, το Τμήμα διευθύνεται από τον Αννίβα Τσικκίνη και στελεχώνεται από τρεις ειδικευμένους χειρουργούς και έναν ειδικευόμενο ιατρό. Στα 39 χρόνια λειτουργίας του έχουν εξεταστεί ήδη 106.000 γυναίκες. Σε αυτές περιλαμβάνονται γυναίκες που παρακολουθούνται προληπτικά κατ' έτος για πολλά χρόνια, γυναίκες που εμφάνισαν τη νόσο κατά τη διάρκεια της παρακολούθησής τους στον τακτικό έλεγχο, γυναίκες που ήρθαν πρώτη φορά όταν ψηλάφησαν κάτι ή είχαν εύρημα στη μαστογραφία τους και γυναίκες που έρχονται πια μαζί με τις κόρες τους, κάποιες και με τις εγγονές τους. Οι γυναίκες που έχουν νοσήσει συνεχίζουν να παρακολουθούνται από εμάς, παράλληλα με την παρακολούθησή τους στο Ογκολογικό Τμήμα. Αυτό έχει αποτέλεσμα την ανάπτυξη μιας προσωπικής σχέσης εμπιστοσύνης με τις ασθενείς και τη συσσώρευση μεγάλης εμπειρίας για τους γιατρούς του Τμήματος. Να σημειωθεί δε ότι υπάρχει πλήρης φάκελος για κάθε γυναίκα, όλα αυτά τα χρόνια.
Ολες αυτές οι γυναίκες έρχονται με κάποια επαναλαμβανόμενα ερωτήματα. Κάποια από αυτά δείχνουν ότι, παρά την εντατική ενημέρωση, ίσως δε και εξαιτίας αυτής, υπάρχει σύγχυση γύρω από ορισμένα ζητήματα. Αποφάσισα λοιπόν σε αυτά τα ερωτήματα να απαντήσω, αποφεύγοντας τους πολλούς αριθμούς και μένοντας περισσότερο στην ουσία. Εχει, νομίζω, ιδιαίτερη σημασία για όλους όσοι ασχολούμαστε με τον μαστό, να συναισθανόμαστε ότι δεν αντιμετωπίζουμε ένα σύνηθες ιατρικό αντικείμενο αλλά ένα πρόβλημα που αγγίζει την ίδια την προσωπικότητα και την ενσυναίσθηση της φύσης κάθε γυναίκας. Για τον λόγο αυτό, τόσο η ενημέρωση όσο και η αντιμετώπιση πρέπει να είναι προσωποποιημένες.
Πόσο κινδυνεύω;
Είναι λάθος να βομβαρδίζουμε τις γυναίκες με αριθμούς και ποσοστά για το πόσο αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού ο τάδε διαιτητικός παράγοντας ή ο δείνα επιδημιολογικός παράγοντας. Είναι σημαντικό να γνωρίζουν ότι η νόσος θα απασχολήσει 1 στις 8 γυναίκες, ποσοστό αρκετά υψηλό ώστε να κρατά σε εγρήγορση κάθε γυναίκα. Τα υπόλοιπα είναι στατιστικές για τις επιστημονικές εργασίες.
Ο μόνος σημαντικός παράγοντας που επιβαρύνει τις πιθανότητες για εμφάνιση της νόσου είναι η κληρονομικότητα. Εδώ είναι που αντιμετωπίζουμε, με αφορμή και την πρόσφατη δημοσιότητα, τα πιο πολλά ερωτήματα: Να κάνω ή όχι τον γονιδιακό έλεγχο; Η ιατρική απάντηση είναι απλή: Ναι. Πολλές είναι όμως οι γυναίκες που γνωρίζουν ότι ανήκουν στην ομάδα αυξημένου κινδύνου αλλά είναι απρόθυμες να κάνουν τον γονιδιακό έλεγχο είτε γιατί δεν είναι διατεθειμένες να ακολουθήσουν την ενδεδειγμένη αντιμετώπιση (αμφοτερόπλευρη μαστεκτομή και αποκατάσταση) είτε γιατί απλά δεν θέλουν να ξέρουν. Ποια πρέπει να είναι η στάση του γιατρού σε αυτές τις περιπτώσεις; Αφού αποκλείσουμε τον παράγοντα του κόστους, που δεν είναι αμελητέος σήμερα, πρέπει να βεβαιωθούμε ότι η γυναίκα είναι πλήρως ενημερωμένη για όλα τα δεδομένα. Αν είναι, τότε πρέπει να σεβαστούμε την επιλογή της και απλά να επιμείνουμε στην τακτική παρακολούθηση. Στην τακτική παρακολούθηση πρέπει να επιμείνουμε και στην περίπτωση των γυναικών που υποβλήθηκαν στον έλεγχο και αυτός ήταν αρνητικός, γιατί αυτό μόνο από την κληρονομική επιβάρυνση τις απαλλάσσει και όχι από τον κίνδυνο του γενικού πληθυσμού. Επαναλαμβάνω πως σε ό,τι αφορά τον μαστό, ερχόμαστε καθημερινά αντιμέτωποι με ζητήματα που άπτονται της φιλοσοφίας και της στάσης ζωής κάθε ανθρώπου.
Πώς παρακολουθούμαι;
Ενα θέμα στο οποίο επικρατεί σύγχυση, με ευθύνη και των γιατρών, η οποία επιτείνεται με την εισαγωγή κριτηρίων του ΕΟΠΥΥ, που δίνουν την αίσθηση ότι παίρνουν υπόψη περισσότερο το κόστος και όχι τα επιστημονικά δεδομένα. Παρά τις κατά καιρούς μεταβαλλόμενες οδηγίες, σήμερα υπάρχει μια συμφωνία τουλάχιστον για την έναρξη της παρακολούθησης με μαστογραφία. Η πρώτη μαστογραφία πρέπει να γίνεται στα 35 έτη, ως εξέταση αναφοράς, και η επόμενη στα 40. Πολλοί συνιστούν από εκεί και μετά ετήσια μαστογραφία και άλλοι συνιστούν τον ετήσιο έλεγχο από τα 45 και μετά. Διαφορετικές απόψεις υπάρχουν επίσης για τη συχνότητα της μαστογραφίας μετά τα 70, όπου πολλοί προτείνουν να γίνεται κάθε δύο χρόνια. Στο Τμήμα Μαστού του νοσοκομείου μας ακολουθούμε την οδηγία για πρώτη μαστογραφία στα 35, επόμενη στα 40, ετήσιο έλεγχο από τα 45 μέχρι τα 70 και κάθε δύο χρόνια από τα 70 και μετά. Τόσο στο διάστημα από τα 40 έως τα 45, όσο και στο διάστημα μετά τα 70, η οδηγία μπορεί να αλλάξει από τον γιατρό ανάλογα με τα κλινικά, τα μαστογραφικά ή άλλα δεδομένα.
Ενα λάθος που γίνεται συχνά από τις γυναίκες, είναι ότι, κάνοντας τις μαστογραφίες σύμφωνα με τις εκάστοτε δημοσιευόμενες οδηγίες, θεωρούν ότι παρακολουθούνται σωστά. Ομως, αν είναι κάτι που δεν πρέπει ποτέ να παραλείπεται, είναι η κλινική εξέταση από έναν έμπειρο γιατρό. Ούτε η μαστογραφία μόνο ούτε η κλινική εξέταση μόνο είναι επαρκείς. Το ολοκληρωμένο πρωτόκολλο παρακολούθησης περιλαμβάνει μαστογραφία σύμφωνα με τις οδηγίες και ετήσια κλινική εξέταση από τα 35 και εφ’ όρου ζωής.
Σκόπιμο είναι να ενθαρρύνουμε τις γυναίκες να αυτοεξετάζονται, μια και οι ίδιες γνωρίζουν καλύτερα το σώμα τους και μπορούν να εντοπίσουν αλλαγές νωρίτερα. Είναι όμως εντυπωσιακό ότι και σε αυτό το σημείο συναντάμε συχνά ψυχολογικές αντιστάσεις.
Οι πρόσθετες εξετάσεις, όπως το υπερηχογράφημα, το τρισδιάστατο ή τετραδιάστατο υπερηχογράφημα, η ελαστογραφία, η μαγνητική τομογραφία, αποτελούν χρήσιμα εργαλεία για την περαιτέρω διερεύνηση μαστογραφικών ή κλινικών ευρημάτων, μόνο μετά από παραγγελία του κλινικού γιατρού. Σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν εξετάσεις προληπτικού ελέγχου. Μόνη εξαίρεση αποτελεί το υπερηχογράφημα για την παρακολούθηση καλοήθων ευρημάτων, σε γυναίκες νεαρής ηλικίας.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
3 μηνύματα για τη νόσο:
Οι γυναίκες να πεισθούν απολύτως ότι η έγκαιρη διάγνωση είναι το κρίσιμο σημείο. Αυτό σημαίνει απλώς συνεπή παρακολούθηση με κλινική εξέταση και μαστογραφία σύμφωνα με τις οδηγίες
Οι γιατροί να συνειδητοποιήσουν ότι η φύση της νόσου και το μακροχρόνιο της θεραπείας και της επιβίωσης των ασθενών μετατρέπει όσους ασχολούμαστε με το αντικείμενο σε οιονεί οικογενειακούς γιατρούς, ένας ρόλος με ξεχωριστές απαιτήσεις
Οσοι σχεδιάζουν πολιτικές υγείας να κατανοήσουν πως η φύση της νόσου και η συχνότητά της δικαιολογούν τη λειτουργία εξειδικευμένων κέντρων στη βάση ενός σχεδιασμού, που δεν απαιτεί επιπλέον πόρους αλλά ορθή διάταξη και αξιοποίηση των υπαρχόντων.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Και τώρα τι κάνουμε;
Ξαφνικά (πάντα είναι ξαφνικά), μια γυναίκα έρχεται αντιμέτωπη με τη νόσο. Μπορεί να είναι από τις γυναίκες που δεν είχαν κανέναν επιβαρυντικό παράγοντα, που τα έκαναν όλα σωστά από άποψη διατροφής και υγιεινού τρόπου ζωής, και όμως. Τώρα πρέπει να ληφθούν οι θεραπευτικές αποφάσεις. Ευτυχώς, σε αυτόν τον τομέα έχουμε και τα περισσότερα καλά νέα. Το θεραπευτικό οπλοστάσιο, όπως συνηθίζουμε να λέμε, εμπλουτίζεται συνεχώς με νέα αποτελεσματικά μέσα. Γι' αυτό και είναι ακόμη πιο επιτακτικό να τονίζουμε συνεχώς την ανάγκη της έγκαιρης διάγνωσης. Γιατί πλέον μπορούμε να μιλάμε για τον καρκίνο του μαστού ως ένα χρόνιο νόσημα.
«Δυστυχώς», από το οπλοστάσιο δεν έχει βγει η μαστεκτομή. Και βάζω τη λέξη σε εισαγωγικά, γιατί, όσο ακρωτηριαστική, σωματικά και ψυχικά, κι αν είναι, σε αρκετές περιπτώσεις είναι και η μόνη και πλήρης θεραπεία. Στις περισσότερες περιπτώσεις, βέβαια, μια συντηρητική εκτομή, σε συνδυασμό με ακτινοθεραπεία και/ή χημειοθεραπεία και/ή ορμονοθεραπεία, είναι αρκετή. Αλλωστε, ακόμη και αν υπάρχει ανάγκη για ολική μαστεκτομή, υπάρχει η δυνατότητα για αποκατάσταση σε πρώτο ή δεύτερο χρόνο. Πάντως η θεραπεία επιλέγεται ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του όγκου, μακροσκοπικά και ιστολογικά, το ορμονικό του προφίλ, την ηλικία της ασθενούς και τη γενική της κατάσταση ή τα πιθανά συνοδά προβλήματα υγείας.
Στη φάση αυτή είναι σημαντική η επιλογή του γιατρού. Οχι γιατί κάποιοι γιατροί είναι καλύτεροι από άλλους. Ευτυχώς, στη χώρα μας υπάρχει πολύ υψηλού επιπέδου επιστημονικό δυναμικό, τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Είναι όμως η στιγμή που η σχέση με τον γιατρό γίνεται πιο στενή, αφού πρέπει να υπάρχει απόλυτη εμπιστοσύνη, ώστε η συμμόρφωση με τη θεραπεία να είναι συνειδητή και συνεπής. Είναι χρήσιμο να ενημερώνουμε τις γυναίκες ότι η θεραπεία τους απαιτεί χρόνο, σε μερικές περιπτώσεις θα είναι κουραστική, ακόμη και επώδυνη αλλά θα είναι θεραπεία.
Μπορεί αυτό να ακούγεται ως αντικείμενο ενός ειδικού, που θα αναλάβει την ψυχολογική υποστήριξη της ασθενούς, πράγμα που είναι χρήσιμο, αν όχι απαραίτητο, σε οργανωμένα κέντρα, σε κάθε περίπτωση όμως ο ρόλος του θεράποντος ιατρού είναι αναντικατάστατος.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Και μετά τι γίνεται;
«Η θεραπεία τελείωσε, οι δυνάμεις ανακάμπτουν, τα μαλλιά, αν είχαν πέσει, ξαναβγαίνουν και η ζωή περιμένει. Και εκείνος ο γιατρός επιμένει να με βλέπει κάθε τρεις μήνες, με ένα κατεβατό εξετάσεων, που μόνο για να τις κάνω πρέπει να πάρω ηρεμιστικά, πολύ περισσότερο να περιμένω τι θα δείξουν».
Δυστυχώς, δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι γι' αυτό. Είπαμε ότι πρόκειται για ένα χρόνιο νόσημα, οπότε η παρακολούθηση είναι απαραίτητη. Υπάρχει βέβαια και στον ιατρικό κόσμο συζήτηση για το ποιες εξετάσεις είναι απαραίτητες για την παρακολούθηση. Επιστημονικά τεκμηριωμένο είναι ότι μια μαστογραφία είναι αρκετή. Ομως δεν έχει γίνει οδηγία και φαίνεται ότι οι περισσότερες εξετάσεις παρέχουν μεγαλύτερο, αν και ψευδές, αίσθημα ασφάλειας σε γιατρούς και ασθενείς.
Αξίζει όμως να δοθεί έμφαση σε ένα πρόβλημα που έχει προκύψει τα τελευταία χρόνια ως αποτέλεσμα της μεγάλης προόδου στις θεραπείες. Και το πρόβλημα αυτό αφορά τις παρενέργειες, άμεσες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες των διαφόρων θεραπειών.
Μερικά χρόνια πριν, αυτή η συζήτηση θα ήταν ακατανόητη, μια και η παράταση της επιβίωσης ήταν σχεδόν το μόνο ζητούμενο. Σήμερα που η επιβίωση είναι δεδομένη, οι μεσο-μακροπρόθεσμες παρενέργειες των χημειοθεραπειών και των ορμονοθεραπειών είναι αντικείμενο έρευνας. Κι εδώ είναι χρήσιμη η πλήρης ενημέρωση, επειδή πολλές γυναίκες παίρνουν ορμονοθεραπεία για διάστημα μέχρι και 10 χρόνια και οι παρενέργειες της αγωγής είναι η μόνη «νοσηρότητα» σε, κατά τα άλλα, υγιείς γυναίκες.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
* Η Κατερίνα Μπεριάτου είναι χειρουργός, διευθύντρια ΕΣΥ στο Κέντρο Μαστού του Γενικού Νοσοκομείου – Μαιευτηρίου «Ελενα Βενιζέλου»
