Διάλεξε για ηρωίδα μια 30χρονη, μόνη, άνεργη και έγκυο, που εγκαταλείπει την Αθήνα και περιφέρει την απόγνωσή της σε έναν τόπο ρημαγμένο. Τα περίεργα πρόσωπα που συναντά, το καθένα και από μια ιστορία ήττας, τη βοηθούν να συμφιλιωθεί με τη νέα ζωή της. «Σκληρύναμε για να αντέξουμε, αλλά και μαλακώσαμε για να ισορροπήσουμε», λέει η αγαπημένη συγγραφέας
Tης Παρής Σπίνου
Ενα παλιομοδίτικο κλισέ θέλει τις γυναίκες να κρύβουν την ηλικία τους. Η Ευγενία Φακίνου όμως θεωρεί πως επιβάλλεται να την γνωστοποιεί, καθώς κάθε βήμα τής σχεδόν 40χρονης πορείας της, τα 17 πολυδιαβασμένα και βραβευμένα μυθιστορήματά της, αρχίζοντας με την «Αστραδενή», αποκαλύπτουν όψεις της κάθε εποχής, από το 1945 που γεννήθηκε μέχρι τις μέρες μας. Ετσι, και το νέο της βιβλίο «Πλανόδιοι θεριστές», που μόλις κυκλοφόρησε από τον Καστανιώτη, γεννήθηκε στην εποχή της οικονομικής κρίσης. Ρεαλιστικό το χαρακτηρίζει, διαβάζεται όμως και σαν μια αλληγορία γι' αυτήν.
Το πρώτο πρόσωπο που μας συστήνει είναι η Ελένη, μια 30χρονη γυναίκα, μόνη, άνεργη κι έγκυος, η οποία εγκαταλείπει την πρωτεύουσα και περιφέρει την απόγνωσή της σε έναν τόπο παρακμής και λήθης, όπου η ομορφιά της φύσης έρχεται σε αντίστιξη με τα ρημαγμένα χωριά. Συναντά τους Πλανόδιους Θεριστές, μια ομάδα από νέους ανθρώπους που περιπλανώνται στην ύπαιθρο και προσπαθούν να επιβιώσουν κάνοντας χειρωνακτικές δουλειές. Τους χαρακτηρίζουν η αλληλεγγύη και η προσπάθεια μιας εναλλακτικής, πιο οικολογικής διαβίωσής τους. Ο ρόλος τους στο μυθιστόρημα είναι να κάνουν την Ελένη να συμφιλιωθεί με το μωρό που κουβαλάει.
Ωστόσο, το κλειδί για την εξέλιξη της ιστορίας είναι άλλα πρόσωπα. Ενας παλαιός αγωνιστής μεταλλωρύχος κι ένας ηλικιωμένος εκκεντρικός ομοφυλόφιλος. Ενα ουρανοκατέβατο παιδί που πάσχει από επιληψία, την «ιερή ασθένεια», όπως πίστευαν οι αρχαίοι. Και μια μεγαλύτερη γυναίκα, η οποία έχει κακοποιηθεί από τους συντρόφους της και καθώς έχασε τον γιο της από ναρκωτικά, αποφασίζει να κάνει φόνο για να εκδικηθεί.
Μέσα από ανεξήγητες συμπτώσεις και συμβάντα αυτοί οι διαφορετικοί άνθρωποι εξαναγκάζονται σε μια δύσκολη συμβίωση -σαν μια παράξενη οικογένεια- που τους ωθεί στα όριά τους καθώς η ώρα της γέννας πλησιάζει. «Ολοι τους είναι υπαρκτά πρόσωπα, όμως μέσα στο μυθιστόρημα αποκτούν κι άλλα χαρακτηριστικά», μας λέει η συγγραφέας. «Ολοι είναι ηττημένοι και μοναχικοί άνθρωποι, που έχουν μαζέψει όσο κουράγιο τούς απέμεινε και θέλουν να πιστεύουν ότι τα έχουν καταφέρει. Η πανοπλία τους όμως έχει ρωγμές. Οποιος πιστεύει ότι έχει εξοβελίσει το συναίσθημα δεν είναι ασφαλής».
• Πόσο η σημερινή οικονομική κατάσταση καθόρισε το θέμα του νέου σας μυθιστορήματος;
«Αναμφίβολα έδωσε το έναυσμα, καθώς η καθημερινότητα είναι τόσο δύσκολη και η πραγματικότητα τόσο ζοφερή που δεν βιώνεται. Εγώ πάντως από μικρή έκανα ένα τέχνασμα: αφηγιόμουν στον εαυτό μου την πραγματικότητα ώστε να την απομυθοποιήσω. Να μπορέσω να παλέψω μαζί της, δίχως να συμβιβαστώ».
• Μάλλον όμως δεν το γράψατε «εν θερμώ».
«Για κάθε πράγμα έρχεται η ώρα του. Ζω μέσα στην κοινωνία, με απασχολούν όσα συμβαίνουν, αλλά επειδή δεν είμαι δημοσιογράφος να κυνηγάω την επικαιρότητα χρειάζομαι τον χρόνο μου να το δουλέψω, να το επεξεργαστώ. Μας προσάπτουν τάχα ότι δεν είμαστε παρεμβατικοί. Ωστόσο ο πνευματικός κόσμος είναι στο προσκήνιο. Από τις προτάσεις βουλευτών, την αρθρογραφία στις εφημερίδες, την πρωτοβουλία των 58. Πιστεύω ότι ο συγγραφέας βρίσκεται εκεί που τον έχει τοποθετήσει η κοινωνία. Λιγάκι στην άκρη».
• Η κρίση πλήττει ιδιαίτερα τους 18άρηδες. Στο βιβλίο σας όμως αυτοί που βρίσκονται αντιμέτωποι με αδιέξοδα είναι μεγαλύτεροι.
«Η αλήθεια είναι ότι με απασχολεί περισσότερο η γενιά των 30 με 40, διότι αυτοί οι άνθρωποι είχαν ήδη μια επαγγελματική σταδιοδρομία, μικρή ή μεγάλη, λιγότερο ή περισσότερο πετυχημένη. Είχαν ανεξαρτητοποιηθεί και ξαφνικά είτε είναι άνεργοι είτε υποαπασχολούνται, πληρώνονται έναντι και λιγότερο από ό,τι έχουν συμφωνήσει, αναγκάζονται να επιστρέψουν στις οικογένειές τους. Αυτή η γενιά πληρώνει το βαρύτερο τίμημα. Το δράμα είναι ότι ανακόπηκε βίαια η άνοδός της. Οι μεγάλοι άνθρωποι έχουν ζήσει και πολύ δυσκολότερες καταστάσεις, μπορούν να προσαρμοστούν. Οι νεότεροι θα έχουν επίσης τον χρόνο να προσαρμοστούν… Ενώ οι 30άρηδες; Βρέθηκαν στο χάος».
• Ορισμένοι από τους ήρωές σας, ο ομοφυλόφιλος, η παραλίγο δολοφόνος έχουν υποστεί βία ή κοινωνικό ρατσισμό. Την έγκυο στοιχειώνει μια παλιά ιστορία για μια ανύπαντρη μητέρα που αυτοκτόνησε. Συνεχίζουμε να είμαστε μια συντηρητική κοινωνία που δεν αποδέχεται το «διαφορετικό»;
«Ο ρατσισμός υπήρχε και υπάρχει. Ακόμα και οι χοντροί, ακόμα και οι άρρωστοι αντιμετωπίζονται ρατσιστικά. Νομίζω όμως ότι η κοινωνία δεν έχει ένα μόνο πρόσωπο, έχει πολλά. Αυτό που είχε ειπωθεί παλαιότερα ότι η Ελλάδα δεν είναι μία, είναι πολλές, ισχύει στο ακέραιο. Είναι και οι ρατσιστές, είναι και αυτοί που στο περίσσευμα του χρόνου τους μαγειρεύουν για τα συσσίτια. Είναι κι αυτοί που τρέχουν στα γηροκομεία και στα νοσοκομεία, που φιλοξενούν εγκαταλελειμμένα παιδιά. Είναι ο γείτονας που νοιάζεται τη μοναχική γριούλα».
• Πιστεύετε πως η κρίση μάς έχει κάνει πιο ανθρώπινους, πιο αλληλέγγυους;
«Βεβαίως, ισχύει. Βλέπουμε πως πολλοί σήμερα επιβιώνουν χάρη στην οικογένειά τους. Στηρίζονται στις συντάξεις των γονιών τους, τα αδέλφια βοηθούν τα αδέλφια… Νομίζω ότι ενώ σκληρύναμε για να αντέξουμε, μαλακώσαμε για να μπορέσουμε να το εξισορροπήσουμε. Η στενοχώρια δεν είναι μόνο προσωπική, ο περίγυρός μας είναι στενοχωρημένος. Αν δεινοπαθεί ο διπλανός σου, εσύ δεν μπορεί να είσαι ευτυχισμένος».
• Σκιαγραφώντας την ομάδα των Πλανόδιων Θεριστών θέλατε να προτείνετε εναλλακτικούς τρόπους διαβίωσης;
«Δεν ήταν αυτή η πρόθεσή μου, αλλά είναι μοιραίο, όταν τα πράγματα δυσκολεύουν, να ψάξεις να βρεις την αλλαγή που πρέπει να υποστείς προκειμένου να επιβιώσεις. Οι Πλανόδιοι Θεριστές είναι μια υπαρκτή ομάδα στην Αμερική. Στο μυθιστόρημα, έχουν διαφορετικό ρόλο. Είναι μια ομάδα ανέργων που δεν αφέθηκε στη μοίρα της. Πηγαίνει από τόπο σε τόπο προσφέροντας αισιοδοξία στους κατοίκους που είναι απαθείς και αποκαρδιωμένοι».
• Το τέλος του μυθιστορήματος, ανοικτό σε ερμηνείες, ανοίγει ένα παράθυρο αισιοδοξίας;
«Συνειδητά ήθελα να γράψω ένα φωτεινό, αισιόδοξο βιβλίο. Ενιωσα την ανάγκη να πω ότι δεν πρέπει να παραδοθούμε στη στενοχώρια, στην κατάθλιψη. Είναι ψυχοφθόρο. Κάποια στιγμή μέσα στη μέρα, μέσα στη νύχτα πρέπει κάτι να κάνει ο καθένας για τον εαυτό του. Να ψάξει να βρει ένα παρηγορητικό στοιχείο. Μια στιγμή ευτυχίας από τα παλιά, κάτι για να κρατηθεί. Το βιβλίο όμως δεν είναι επιστροφή στο παλιό καλό παρελθόν. Στο τέλος υπάρχει ελπίδα για το μέλλον. Ενα άνοιγμα, ένα φως. Θέλω να το πιστεύω».
• Κάθε βιβλίο σας έχει και διαφορετικό θέμα. Το προηγούμενο, «Το τρένο των νεφών», διαδραματιζόταν εκτός Ελλάδας. Νιώθετε επιτακτικά την ανάγκη για αλλαγή;
«Για μένα είναι σημαντικό να αντιμετωπίζω το θέμα με διαφορετικό τρόπο κάθε φορά. Στόχος είναι αυτό που έχεις στο μυαλό σου ως όραμα να το αποδώσεις με τον καλύτερο τρόπο. Αλλοι ξεκινάνε χωρίς ένα “στόρι” στο μυαλό τους. Εγώ συγκεντρώνω υλικό πολύ καιρό πριν αποφασίσω να κάτσω να γράψω. Οι περισσότεροι από τους συγγραφείς αντλούμε από την παιδική μας ηλικία. Κάνουμε ψυχανάλυση, δεν γίνεται διαφορετικά. Αλλοι αυτοβιογραφούνται διαρκώς κι άλλοι απλώς δανείζουν προσωπικά βιώματα στους ήρωές τους. Με το σταγονόμετρο. Εγώ είμαι από τους τελευταίους».
• Ακόμα έχετε αγωνία όταν βγαίνει ένα βιβλίο σας;
«Συμβαίνει το εξής οξύμωρο: ενώ οι περισσότεροι συγγραφείς είμαστε ευάλωτοι άνθρωποι και έχουμε το σύνδρομο του καλού μαθητή, θέλουμε δηλαδή να ακούμε το μπράβο -νάρκισσοι κατά βάθος-, παρ' όλα αυτά, παίρνουμε το ρίσκο να εκτεθούμε, να εκδώσουμε. Κάθε φορά αγωνιώ. Εχω γράψει 17 μυθιστορήματα και μια συλλογή διηγημάτων, έξω τα παιδικά, κι όμως κάθε φορά η εκκωφαντική σιωπή των πρώτων ημερών μετά την κυκλοφορία του βιβλίου με τρελαίνει. Μέχρι να μου πουν 5-10 άνθρωποι τους οποίους εμπιστεύομαι τη γνώμη τους».
• Εμπιστεύεστε τους αναγνώστες, τους κριτικούς, τις λίστες με τα ευπώλητα;
«Οι λίστες με τα ευπώλητα δεν είναι αξιόπιστες. Ο κριτικός θα κρίνει υποκειμενικά: μπορεί να του αρέσει ένας συγγραφέας και να μην του αρέσει το συγκεκριμένο βιβλίο του, μπορεί επίσης να μη συμπαθεί διόλου τον συγγραφέα για προσωπικούς λόγους, να μην του ταιριάζει. Είναι χρήσιμες όμως οι κριτικές αν γίνονται όσο το δυνατόν αντικειμενικά. Επίσης κάθε συγγραφέας έχει έναν στενό κύκλο αναγνωστών που τον ακολουθεί από βιβλίο σε βιβλίο κι έναν μεγαλύτερο που μπορεί να τον ενδιαφέρουν κάποια συγκεκριμένα βιβλία του. Εμένα με ενδιαφέρουν όλοι οι αναγνώστες γιατί ένα βιβλίο έχει τόσες αναγνώσεις όσοι και οι αναγνώστες του. Ο καθένας ανακαλύπτει αυτά που θέλει κι αυτά που μπορεί να ανακαλύψει».
