Δέκα χρόνια μετά τον θάνατό του μια μεγάλη έκθεση στο Παρίσι φωτίζει ιδιαίτερα την πολιτική πλευρά του και αναδεικνύει το έργο του από ταραγμένες, επαναστατικές περιόδους

Της Ηρας Φελουκατζή

Με μια γιγάντια έκθεση-αφιέρωμα το Κέντρο Πομπιντού παρουσιάζει τη δημιουργία του διάσημου φωτογράφου Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν, ενός καλλιτέχνη που υπήρξε μάρτυρας της Ιστορίας, συμμετέχοντας σε μεγάλα γεγονότα του 20ού αιώνα. Δέκα χρόνια μετά τον θάνατό του (1908-2004) το Μπομπούρ προσκαλεί το πλατύ κοινό να γνωρίσει το πολύπλευρο έργο του, που εκτείνεται σε διαδρομή 70 ετών και συνδέεται με όλα τα ρεύματα της σύγχρονης τέχνης.

Εμβληματική φιγούρα της πρωτοπορίας -«το μάτι του αιώνα» όπως τον αποκαλούσαν- ο Καρτιέ-Μπρεσόν ήταν αυτός που ενσάρκωσε στην τέχνη της φωτογραφίας το ένστικτο για «την αποφασιστική στιγμή». Ηταν αυτός που ενεργούσε παρορμητικά, διαισθητικά, για να απαθανατίσει σε ένα δευτερόλεπτο με τον φακό του μια ανεπανάληπτη σκηνή της καθημερινότητα ή της επικαιρότητας.

Η έκθεση φιλοξενεί πάνω από 500 φωτογραφίες του Καρτιέ-Μπρεσόν, σχέδια, εικαστικά έργα, φιλμ και ντοκουμέντα. Αποκαλύπτει μέσα από εκατοντάδες εικόνες όλο τον πλούτο και την πολύπλευρη δημιουργία του φωτογράφου. Δείχνει το ξεκίνημά του, με αφετηρία τη σύνδεσή του με τις εικαστικές τέχνες και την επίδραση του σουρεαλισμού. Παρουσιάζει τη μαρτυρία του για μεγάλα ιστορικά γεγονότα, τη στράτευση στους ταξικούς και δημοκρατικούς αγώνες ενός καλλιτέχνη που χρησιμοποιούσε τον φωτογραφικό φακό ως «όπλο προπαγάνδας» στην υπηρεσία των ιδεών. Επίσης, στην έκθεση παρουσιάζονται εικόνες του Καρτιέ-Μπρεσόν πιο προσωπικές, άγνωστες φωτογραφίες του, έργα ζωγραφικής, σχέδια και κινηματογραφικά του ντοκουμέντα.

Η χρονολογική και θεματική διαδρομή στην έκθεση εκτυλίσσεται σε τρεις άξονες.

■ Το πρώτο τμήμα της έκθεσης παρουσιάζει την περίοδο 1926 – 1935, που σημαδεύτηκε από τη σύνδεσή του με την ομάδα των σουρεαλιστών, το ντεμπούτο του στη φωτογραφική τέχνη, τα πολυάριθμα ταξίδια του. Ο φωτογράφος συνέθετε τις φωτογραφίες του, όπως οι ζωγράφοι συνθέτουν έναν πίνακα. Τα πρώτα του έργα δείχνουν την εικαστική σκοπιά του στις φωτοσκιάσεις, στο καδράρισμα, στην αισθητική σκηνοθεσία της εικόνας.

■ Αφιερωμένο στην πολιτική στράτευση του Καρτιέ-Μπρεσόν στο κομμουνιστικό κίνημα και στους αντιαποικιοκρατικούς αγώνες είναι το δεύτερο τμήμα της έκθεσης. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1930 ο φωτογράφος πραγματοποιεί στροφή. Νιώθει την ανάγκη να δράσει μέσα στην πραγματικότητα, να καταθέσει τη μαρτυρία του για τα δεινά της ανθρωπότητας. Συναναστρέφεται πολλές προσωπικότητες της Αριστεράς, στο Μεξικό, στις ΗΠΑ, εξεγείρεται κατά της ανόδου του φασισμού. Φωτογραφίζει συστηματικά τη μιζέρια, τους άστεγους, τους ζητιάνους, συνεργάζεται με τον γαλλικό κομμουνιστικό Τύπο ως φωτορεπόρτερ. Αντιλαμβάνεται ότι ο κινηματογράφος είναι ένα αποτελεσματικό μέσο για να διαδοθούν ιδέες. Μαθαίνει να χειρίζεται την κάμερα, συνεργάζεται με τους κομμουνιστές, συνδέεται με τους Ισπανούς δημοκράτες, δημιουργεί ντοκιμαντέρ για τον πόλεμο στην Ισπανία. Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο φυλακίζεται, αλλά δραπετεύει και μπαίνει στη γαλλική αντίσταση. Φωτογραφίζει την απελευθέρωση του Παρισιού και την επιστροφή των φυλακισμένων.

■ Το αποκορύφωμα της καριέρας του καταλαμβάνει το τρίτο τμήμα της έκθεσης. Το 1946 επιστρέφει στη Νέα Υόρκη. Συμμετέχει στη δημιουργία του φωτογραφικού πρακτορείου Magnum ως συνιδρυτής. Κάνει πολυάριθμα φωτογραφικά ρεπορτάζ. Καταγράφει ιστορικά γεγονότα, όπως τη δολοφονία του Γκάντι, την πτώση του Κουόμιντανγκ στην Κίνα και την άνοδο των κομμουνιστών. Διάσημη είναι η φωτογραφία του που δείχνει πλήθος Κινέζων που περιμένουν στριμωγμένοι μπροστά στην τράπεζα για να εξαργυρώσουν υποτιμημένα νομίσματα έναντι χρυσού. Ενα φωτογραφικό ρεπορτάζ του για τη Σοβιετική Ενωση στη μετά Στάλιν εποχή αγοράστηκε έναντι τεράστιας αμοιβής από το αμερικανικό περιοδικό «Life». Φωτογραφίες του στην Κούβα και στιγμιότυπα από τον Μάη του ’68 γίνονται ανάρπαστα. Δέχεται πολυάριθμες παραγγελίες για ρεπορτάζ. Ενώ συνήθως έβγαζε ασπρόμαυρες φωτογραφίες, επιχειρεί να παίξει με το χρώμα, αλλά δεν έχει ιδιαίτερη προτίμηση στην έγχρωμη εικόνα.

Παράλληλα με την εργασία του ως φωτορεπόρτερ, ο Καρτιέ-Μπρεσόν φωτογραφίζει θέματα που τον ενδιαφέρουν προσωπικά. Απεικονίζει τον μόχθο της εργασίας, εμβλήματα της εξουσίας, όπως το μνημειώδες γλυπτό του Λένιν στο Λένινγκραντ ή ένα γκραφίτι που δείχνει τον Ντε Γκολ με στέμμα. Στρέφει τον φακό του στην κοινωνία της κατανάλωσης, τη μόδα, τις βιτρίνες.

Το 1970 σταματάει τα ρεπορτάζ. «Σταματάω να κάνω πεζοδρόμιο» δηλώνει. Συνεχίζει, όμως, να φωτογραφίζει. Τα έργα του δείχνουν την ενατένιση της ζωής σε μια εποχή που σημαδεύεται από την έλξη του προς τον βουδισμό και την αναζήτηση της ανάτασης μέσω του διαλογισμού. Ξαναρχίζει να ζωγραφίζει και δημιουργεί πολλές αυτοπροσωπογραφίες του. Κλείνει τον κύκλο της ζωής του επιστρέφοντας στην απλότητα και την αναζήτηση της καθαρότητας. Τα τελευταία έργα του μοιάζουν με τις πρώτες εικαστικές εικόνες και φωτογραφίες του. Απέριττες φόρμες, λιτότητα, αισθητική τελειότητα και γαλήνη.

* INFO: Διάρκεια της έκθεσης έως τις 9 Ιουνίου.

www.ira-feloukatzi.fr