Της Παρής Σπίνου
Τη δεκαετία του ’50 ο Ανδρέας Εμπειρίκος φωτογράφιζε τη Μαρίνα, κόρη του συγγραφέα Μ. Καραγάτση και της ζωγράφου Νίκης Καραγάτση, στα καλοκαίρια της στην Ανδρο, επιχειρώντας να αποτυπώσει το πέρασμα από την εφηβεία στην ενηλικίωση. Είκοσι χρόνια μετά η ίδια φωτογράφιζε το πέρασμα της Ανδρου από την παράδοση και την αγροτική ζωή στην ανάπτυξη που έφεραν οι επιδοτήσεις και τα ευρωπαϊκά προγράμματα. Τότε δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι κατέγραφε ραγδαίες αλλαγές. Γύριζε στα πανέμορφα χωριά του νησιού με τον «σκαραβαίο» της, απολάμβανε τα μοναδικά τοπία, έμπαινε στα σπίτια και συνομιλούσε με τους φιλόξενους κατοίκους, που την κερνούσαν γλυκό του κουταλιού. Πρόσφατα, όμως, ο εκδότης της «Αγρας», Σταύρος Πετσόπουλος, της έβαλε την ιδέα να μοιραστεί τις εμπειρίες της με το κοινό κι έτσι κυκλοφόρησε το φωτογραφικό λεύκωμα «Διαδρομές στην Ανδρο του ’70». Η προχθεσινή εκδήλωση για την παρουσίασή του στην Αθήνα έμοιαζε με οικογενειακή-φιλική συνάντηση. Εγινε στο θέατρο «Πορεία», όπου ο γιος της, ο σκηνοθέτης Δημήτρης Τάρλοου, ανεβάζει για δεύτερη χρονιά τη «Μεγάλη Χίμαιρα» του Μ. Καραγάτση.
Ο Φίλιππος Τάρλοου με τη Μαρίνα Καραγάτση, Μονή Αγίου Νικολάου, 1977
Εκ των ομιλητών ήταν ο ιστορικός Λεωνίδας Εμπειρίκος, γιος του Ανδρέα Εμπειρίκου, με τον οποίο τη συνδέει μακρόχρονη φιλία. Ο δε πρώην σύζυγός της, Αμερικανός φωτογράφος Φίλιπ Τάρλοου, έκανε ένα μικρό πέρασμα στο νοσταλγικό φιλμάκι της Κινηματογραφικής Λέσχης Ανδρου «Η Μαρίνα Καραγάτση φωτογραφίζει την Ανδρο του ’70», με super 8 λήψεις εκείνης της εποχής, που προβλήθηκε στο τέλος της εκδήλωσης.
Αλλωστε, αν δεν επέμενε εκείνος, αρχές του ’76, να ξεβολευτούν και να μετακομίσουν μαζί με τη Μαρίνα και τον μικρό Δημήτρη από την Αθήνα στην Ανδρο, σήμερα δεν θα είχαμε αυτό το εξαιρετικό λεύκωμα. «Καλή κι ωραία η Ανδρος για τις καλοκαιρινές μας διακοπές. Πώς όμως θα τη βγάζαμε από το φθινόπωρο και μετά, όταν θα ερήμωνε το νησί; Και καλά, ο Φίλιππος θα ζωγράφιζε ολημερίς τα χωριά, τα βράχια, τις παραλίες. Εμείς όμως;», σκεφτόταν τότε η συγγραφέας, όπως μας εκμυστηρεύτηκε.
Τελικά, οι αντιστάσεις της κάμφθηκαν και όταν η παραθεριστική κατοικία μετατράπηκε σε χειμωνιάτικη είχε την ευκαιρία να γνωρίσει καλύτερα το νησί της μητέρας της και να παραδοθεί στη χαμηλόφωνη γοητεία του. Ανακάλυψε πέρα από την αστική Χώρα την «απόμακρη, απάτητη και σιωπηλή Ανδρο», τα μικρά χωριά.
Σταχτοπράσινοι σχιστόλιθοι, περιστεριώνες, κρήνες, αλώνια και νερόμυλοι, ταπεινά κτίσματα και αρχοντικά κεντρίζουν την προσοχή της. Κυρίως, όμως, οι άνθρωποι και τα έργα τους.
Μαγαζάτορες με παλτουδιές και τραγιάσκες, ο καφετζής με τον δίσκο στα χέρια, ο ταχυδρόμος πάνω στο γαϊδουράκι του, γιαγιάδες με μαντίλια, γελαστές φουρνάρισσες, κορίτσια κι αγόρια στις παραλίες, σε παρελάσεις και γιορτές. Ενας κόσμος «χειροποίητος».
«Είναι φωτογραφίες εστιασμένες στο ανθρώπινο βλέμμα», είπε ο Στ. Πετσόπουλος, χαρακτηρίζοντας τη δουλειά της «μια ελεγεία για τον τόπο και τους ανθρώπους της». Ο ιστορικός Δημήτρης Κυρτάτας επισήμανε πως «η Μ. Καραγάτση ανέσυρε από κουτιά τις εικόνες της, ένα αρχείο με 3.000 φωτογραφίες-μαρτυρίες μιας συγκεκριμένης εποχής. Με την πρώτη ματιά μοιάζουν με τις φωτογραφίες του Εμπειρίκου της δεκαετίας του ’50, αλλά τότε το νησί ήταν σχεδόν σε προπολεμικούς ρυθμούς».
«Εψαξε τελικά στο ίδιο της το παρελθόν, τότε άρχισε η αναζήτηση που την οδήγησε να γράψει το εκπληκτικό “Το ευχαριστημένο”», τόνισε ο Λεωνίδας Εμπειρίκος. Πρόκειται για το αυτοβιογραφικό πεζογράφημα που κυκλοφόρησε το 2008 και βραβεύτηκε από το «Διαβάζω». Την ευχαρίστησε επίσης για την πρώτη φωτογραφία του λευκώματος, που δείχνει ένα ζεύγος ανδριώτικων φούρνων στη Μονή Παναχράντου. Εκείνη ξέρει την αγάπη του για τα… βατραχάκια.
