Της Παρής Σπίνου
Σε μια εποχή που τα ράφια των καταστημάτων ξεχειλίζουν από ηλεκτρονικά παιχνίδια, υπερήρωες και πλαστικές Μπάρμπι, ένα ξεχωριστό λεύκωμα μας γυρίζει νοσταλγικά δεκαετίες πίσω, τότε που τα παιχνίδια ήταν πιο απλά, πιο χειροποίητα, ίσως και πιο αθώα.
«Με το βλέμμα των παιχνιδιών», η πλούσια εικονογραφημένη έκδοση που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Polaris με τη χορηγία του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, περιλαμβάνει τη συλλογή του αρχαιολόγου και συγγραφέα βιβλίων για παιδιά Χρήστου Μπουλώτη, μαζί με την προσωπική του ματιά στην ιστορία του παιχνιδιού.
Η πολυσέλιδη έκδοση συνδέεται με το υπό ίδρυση Μουσείο Ιστορίας Παιδικού Παιχνιδιού και Βιβλίου στη γενέτειρα του συγγραφέα, τη Μύρινα της Λήμνου. Ο σπόρος για ένα τέτοιο μουσείο έπεσε το 1976, όταν ο Χρ. Μπουλώτης επισκέφτηκε το Μουσείο Παιχνιδιών της Νυρεμβέργης.
Εντυπωσιασμένος, εκείνη τη μέρα αγόρασε από ένα παλαιοπωλείο και το πρώτο του παλιό παιχνίδι, μια μεταλλική γερμανική ατμομηχανή τρένου της δεκαετίας του 1930.
Εκτοτε η συλλογή του εμπλουτίστηκε με παιχνίδια που έλιωσαν στα παιδικά χέρια, φυλάχτηκαν στο πατάρι ή διασώθηκαν από τα σκουπίδια και κατέληξαν σε κάποιο παλαιοπωλείο. Παιχνίδια που λατρέψαμε, ζηλέψαμε ή ονειρευτήκαμε. Λαϊκά καθώς και γνωστών ευρωπαϊκών και αμερικανικών εταιρειών, που χρονολογούνται ακόμα και από τον 19ο αιώνα. Ανάμεσά τους και αρκετά ελληνικά.
Τσίγκινες λιθόγραφες μοτοσικλέτες, πυροσβεστικά οχήματα, μολυβένια στρατιωτάκια, πάνινες και πορσελάνινες κούκλες, τροχήλατα κοκόρια, κλόουν από παπιέ μασέ, λούτρινα αρκουδάκια, κουρδιστά ποντικάκια , ακροβάτες και ορχήστρες μινιατούρες ξυπνούν παιδικά γέλια και κλάματα. Κιβωτοί και φάρμες με ζώα, χάρτινα λουνα παρκ, περήφανα τσολιαδάκια, βιαστικοί αγιοβασίληδες και κουμπαράδες-γουρουνάκια, που θυμίζουν την ξεχασμένη τέχνη της αποταμίευσης, ξεπηδούν από το λεύκωμα.
«…Το παιγνιώδες αποτελεί έξεργα, σε υπερθετικό βαθμό, όχι μόνο αναγκαίο τρόπο εκφρασης, αλλά όχημα προς τη σταδιακή αναζήτηση ταυτότητας, τον αυτοπροσδιορισμό, τη διερευνητική οριοθέτηση του κόσμου και εν τέλει την κοινωνικοποίηση.
Το παιχνίδι είναι ακόμη ένα είδος ευτυχισμένης θητείας, της πρώτης μας θητείας στην ελευθερία» γράφει ο Χρήστος Μπουλώτης στην έκδοση, που αρχίζει με το πρώτο παιχνίδι στην κούνια του βρέφους, την κουδουνίστρα.
Μια ξεραμένη νεροκολοκύθα με τους σπόρους της, που κουνιούνται ρυθμικά, αποτέλεσε το αρχέγονο παιχνίδι. «Την επινόηση της μεταλλικής κουδουνίστρας (πλαταγή ή πλαταγών) αποδίδει ο Αριστοτέλης στον Αρχύτα, μαθηματικό, φιλόσοφο και πολιτικό του 4ου αιώνα π.Χ.».
Ποιος θα το περίμενε όμως ότι τα αρκουδάκια Teddy bear οφείλουν το όνομά τους στον Θεόδωρο (Theodor) Ρούζβελτ. Λέγεται πως ο Αμερικανός πρόεδρος σε ένα κυνήγι αρνήθηκε να σκοτώσει ένα μικρό ορφανό αρκουδάκι. Αρπάζοντας την ευκαιρία ο Νεοϋορκέζος καταστηματάρχης Morris Michtom άρχισε το 1930 να φτιάχνει υφασμάτινα αρκουδάκια και τα ονόμασε Τeddy’s bear, δηλαδή το αρκουδάκι του Tέντι.
Στη Νέα Υόρκη πάλι το 1903, όταν εγκαινιάστηκε ένα θεματικό πάρκο με ατραξιόν το διαστημόπλοιο Luna ,άρχισαν να παράγονται πλήθος παιχνίδια «Λούνα Παρκ», πάρκα διασκέδασης δηλαδή, με καρουζέλ, τροχούς, συναρπαστικές εναέριες διαδρομές .
Διαχρονικά δημοφιλή είναι και τα στρατιωτάκια. Αρχικά από κασσίτερο ή μολύβι, υπήρξαν τα παιχνίδια των μικρών βασιλιάδων. Ο Λουδοβίκος ΙΕ' μόλις δύο ετών, το 1663, έλαβε δώρο μια σειρά γερμανικά στρατιωτάκια για να διασκεδάσει αλλά και να μυηθεί στις μελλοντικές του δραστηριότητες.
Αυτές οι μινιατούρες γνώρισαν επίσης δόξες έπειτα από νικηφόρες μάχες. Για παράδειγμα, «μετά τον Γαλλο–Πρωσικό πόλεμο του 1870 κάθε μικρό Γερμανάκι ήθελε να ξαναζήσει την ευφορία της νίκης απέναντι στους Γάλλους…»
Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος έγραφε στο περιοδικό «Η Διάπλασις των Παίδων» το 1939: «Είναι παρατηρημένο πως τα πρωτοχρονιάτικα παιχνίδια ακολουθούν πάντα το πνεύμα της εποχής. Τα ίδια τα παιδιά το επιβάλλουν στους εμπόρους. Σε καιρούς ειρήνης επικρατούν τα ειρηνικά-σοβαρά ή κωμικά παιχνίδια, κούκλες κομψές, ντυμένες σαν κυρίες, καραγκιόζηδες, κουκλόσπιτα, μουσικά οργανάκια και ούτω καθεξής.
Αλλά μόλις φανούν μακριά στον ορίζοντα τα σύννεφα της καταιγίδας, μόλις οι άνθρωποι πουν «θα έχουμε πόλεμο», αμέσως οι κούκλες θα φορέσουν στολή και τα οργανάκια θα υποχωρήσουν στις σάλπιγγες και τα ταμπούρλα». Εσείς, αυτή την Πρωτοχρονιά, τι δώρο θα διαλέξετε για τα παιδιά σας;
