Πέθανε στα 68 του χρόνια ο Μάνος Χαριτάτος τού ΕΛΙΑ
Είχε το πάθος του συλλέκτη από μικρό παιδί. Από μόνο του δεν θα έφτανε για να αφήσει πίσω του ο Μάνος Χαριτάτος ένα τεράστιας σημασίας εθνικό έργο, το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, το γνωστό σε όλους μας ΕΛΙΑ. Αυτός ο ευγενικός, γενναιόδωρος και γεμάτος επιμονή και οράματα άνθρωπος πέθανε την Πέμπτη στην Αθήνα, στα 68 του χρόνια. Επασχε από καρκίνο.
Περισσότερα από χίλια αρχεία. Ανάμεσά τους το μισό αρχείο του Ελευθέριου Βενιζέλου, ολόκληρο του Χαρίλαου Τρικούπη, του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, του Στρατή Τσίρκα, του Γιάννη Σκαρίμπα, του Γιώργου Σαχτούρη. Αλλά και της Φιλικής Εταιρείας. Συλλογές και βιβλιοθήκες. Εκδόσεις και εκθέσεις. Ψηφιοποίηση δεκάδων χιλιάδων τεκμηρίων. Από τα πιο πρόσφατα τεράστια έργα που ανέλαβε το ΕΛΙΑ είναι η ψηφιακή καταγραφή και έκδοση του έργου του Γιάννη Μόραλη.
Ενας θησαυρός μνήμης και ιστορίας ήταν, είναι και θα είναι το ΕΛΙΑ, που καλύπτει την ιστορική εξέλιξη της Ελλάδας κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Και δεν ήταν μόνο τα σοβαρά, υψηλά που το ενδιέφεραν – η ιστορία, η οικονομία, η λογοτεχνία, η τέχνη. Τα τεκμήρια της καθημερινής ζωής και δραστηριότητας που διαθέτει, είναι αναρίθμητα.
Φωτογραφίες, καρτ ποστάλ, χάρτες, διαφημίσεις, απλά αντικείμενα και παιχνίδια βρήκαν εκεί μια φιλόξενη στέγη προστασίας, έρευνας, καταγραφής. Και, φυσικά, ήταν πάντα ένας χώρος ανοιχτός στους μελετητές, τους φοιτητές, τους συγγραφείς, που πολλές φορές τα έβρισκαν σκούρα σε άλλες βιβλιοθήκες, δήθεν σπουδαιότερες και πλουσιότερες.
Το 2007 το ΕΛΙΑ πέρασε στα καλά χέρια του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας, αφού ήταν πια ασήκωτο το κόστος συντήρησης όλου αυτού του υλικού. Ομως, το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο ήταν δημιούργημα δύο ιδιωτών, σε μια χώρα που δεν τα πάει καθόλου καλά γενικά με τα εθνικά αρχεία.
Ιδρύθηκε το 1965 από τον Μάνο Χαριτάτο και τον φίλο του, ιστορικό, Δημήτρη Πόρτολο. Στην αρχή δειλά, με ελάχιστα χρήματα. Συλλέγουν παλιές εκδόσεις, έντυπα, ιστορικά αρχεία και αρχεία λογοτεχνών. Το 1980 το ΕΛΙΑ έγινε νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου. Η φήμη και το κύρος του αυξάνεται, αποκτά δικό του χώρο, οι προσφορές που δέχεται γίνονται όλο και πιο πολύτιμες. Οπως διηγούνταν ο ίδιος, πολλά από τα πολύτιμα αρχεία του ΕΛΙΑ τα είχαν αγοράσει από το Μοναστηράκι.
Ελεγε χαρακτηριστικά τον Ιούνιο του 2002 σε συνέντευξή του στον Μισέλ Φάις («Βιβλιοθήκη» της «Ελευθεροτυπίας»):
«Το να ψάχνεις και να βρίσκεις είναι ένα ταλέντο. Μια έμφυτη κλίση. Να πω ένα παράδειγμα. Ημουνα ένα μεσημέρι στο Μοναστηράκι. Ηταν ένα καλοκαίρι πριν από είκοσι χρόνια. Εκεί που αδειάζουν οι μοτοσικλέτες ό,τι μαζεύουν από τα σκουπίδια, στο τσούλι που λένε. Βρήκα έναν μικρό κατάλογο. Σαν τηλεφωνική ατζέντα. Αντί, όμως, να έχει ονόματα με τηλέφωνα, είχε ονόματα με διαστάσεις ζωγράφων. Μέσω αυτού του τυχαίου ευρήματος κατέληξα στο Αρχείο Στεφάνου, ένα αρχείο 100 ετών, με την υπογραφή του Δημήτρη Υψηλάντη. Σε μια σοφίτα ενός υπό κατεδάφιση σπιτιού στο Παγκράτι. Το σημαντικό του αρχείου αυτού είναι σχετικό με την Αλωση της Τριπόλεως και τα χαρέμια του Χουρσίτ πασά, που κατέληξε δικαστικά στα Ιόνια Δικαστήρια. Διότι ο Στέφανος Στεφάνου ήταν υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος και εκπρόσωπος δικός της στα υπό την αγγλική κατοχή Ιόνια Δικαστήρια».
Εκτός από μανιώδης συλλέκτης ντοκουμέντων ήταν και γνήσιος άνθρωπος της εποχής του. Τα μέσα των νέων τεχνολογιών (και όχι απλώς η φωτογραφία, αλλά και τα υπερσύγχρονα ψηφιακά) έγιναν στα χέρια του οι πιστοί σύμμαχοί του στην καταγραφή και διάσωση του παρελθόντος. Είχε σκανάρει μόνος του χιλιάδες σελίδες. Στην ιστοσελίδα του ΕΛΙΑ (ww.elia.org.gr) οι ενδιαφερόμενοι έχουν πρόσβαση σε περισσότερα από 100.000 ψηφιοποιημένα τεκμήρια.
Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, το 1944. Ηρθε στην Αθήνα το 1953. Τελείωσε το Κολλέγιο Αθηνών και σπούδασε στο οικονομικό τμήμα της Νομικής Σχολής. Για ένα διάστημα (1980-1989) διετέλεσε και διευθυντής του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών.
Β.Γεωργ.
