Μια σύνθεση για την ποιήτρια Μάτση Χατζηλαζάρου από το Σάββατο στην Knot Gallery
Της Βένας Γεωργακοπούλου
Η παράσταση «Μάτση Χατζηλαζάρου. Σβήσε το πρόσωπό μου και ξαναρχίζουμε» απο την ομάδα Amour-Amour ξεκίνησε τον Αύγουστο από το Κάστρο της Καβάλας, ήταν μια ανάθεση του Θοδωρή Γκόνη για το Φεστιβάλ Φιλίππων-Θάσου, που είχε ολόκληρο κύκλο αφιερωμένο σε Ελληνες ποιητές.
Στη συνέχεια, παίχτηκε για λίγες μέρες στο Θέατρο του Νέου Κόσμου, αλλά ήταν τόση η επιτυχία και η ζήτηση, που από αυτό το Σάββατο επιστρέφει στην Knot Gallery. Ανανεωμένη, όμως, και εμπλουτισμένη, όπως τονίζει η σκηνοθέτις Δήμητρα Κονδυλάκη, που υπογράφει και τη δραματουργία της παράστασης.
«Χωρίς να γράψει ούτε μία δική της λέξη», συνέθεσε, δηλαδή, ποιήματα της σπουδαίας, αλλά ελάχιστα γνωστής στο ευρύ κοινό μοντερνίστριας Μάτσης Χατζηλαζάρου (1914-1987), με αποσπάσματα από την ανέκδοτη αλληλογραφία της με τον Ανδρέα Εμπειρίκο, πρώτα ψυχαναλυτή και στη συνέχεια ερωτικό σύντροφο και σύζυγό της. Τον μονόλογο ερμηνεύει η Δέσποινα Παπάζογλου.
«Ηξερα και αγαπούσα τη Μάτση Χατζηλαζάρου μόνο ως ποιήτρια και καθόλου ως πρόσωπο», παραδέχεται η Δήμητρα Κονδυλάκη. «Για τις ανάγκες της παράστασης αναζήτησα και άλλο υλικό και έπεσα πάνω στον Χρήστο Δανιήλ, που είχε εκδώσει το λεύκωμα «…Ιούς, Μανιούς ίσως και Aqua Marina. Μάτση Χατζηλαζάρου, Η πρώτη Ελληνίδα υπερρεαλίστρια» («Τόπος», 2011).
Ετοίμαζε τότε για την «Αγρα» ένα νέο βιβλίο με την ανέκδοτη αλληλογραφία της απ' το Παρίσι με τον Ανδρέα Εμπειρίκο (1946-47) και μου παραχώρησε λίγα αποσπάσματα. Θα βγει τους πρώτους μήνες του 2013, είναι κρίμα που δεν θα συμπέσει, τελικά, με τις νέες μας παραστάσεις στην Knot».
Ισορροπία μεταξύ ποίησης και ρεαλισμού
Ειδικά τώρα, που προς μεγάλη χαρά της, ο μονόλογος ενισχύθηκε με ακόμα περισσότερες επιστολές της ποιήτριας προς τον Εμπειρίκο. «Κατάφερα, έτσι, να δώσω μια μεγαλύτερη ισορροπία ανάμεσα στο ποιητικό και το πιο ρεαλιστικό κομμάτι της παράστασης», λέει η Δήμητρα Κονδυλάκη. «Διότι οι επιστολές της Μάτσης Χατζηλαζάρου με αναφορές στην πολιτική και την τέχνη την κάνουν ακόμα περισσότερο ζωντανό πρόσωπο, δικαιολογούν ακόμα περισσότερο την επιλογή μας να στήσουμε πάνω της μια ολόκληρη παράσταση. Βοηθάει βέβαια και η ίδια η ποίησή της, που είναι άμεση και βιωμένη».
Η Μάτση Χατζηλαζάρου είναι, ίσως, η πρώτη σύγχρονη Ελληνίδα ποιήτρια που συνδέει τη δημιουργία με την ερωτική απελευθέρωση. Καμιά σχέση η δική της ποίηση μέ τον «μονόχορδο συναισθηματισμό», που, όπως επισημαίνει η Δήμητρα Κονδυλάκη, ταυτιζόταν τότε με κάθε γυναικεία καλλιτεχνική έκφραση. Η πρώτη της, άλλωστε, συλλογή, «Μάης Ιούνης και Νοέμβρης» (1944) θεωρήθηκε από την επίσημη κριτική άσεμνη και χυδαία.
Το 1945, κι αυτή πάνω στο «Ματαρόα», η Χατζηλαζάρου φτάνει στο Παρίσι. Εκεί, σ' ένα δωμάτιο ξενοδοχείου, την πετυχαίνει η παράσταση. Σε ένα μεταίχμιο. «Η παράσταση βασίζεται σε αντιθέσεις», εξηγεί η Δήμητρα Κονδυλάκη. «Ελλάδα-Παρίσι. Τότε-τώρα. Ανδρέας Εμπειρίκος-Χαβιέ Βιλοτό». Ο τελευταίος είναι ο παρισινός της έρωτας, γνωστός χαράκτης . «Τα χαρακτηριστικά χαρακτικά της Μάτσης, που έχουν μείνει, δικά του είναι», λέει η σκηνοθέτις.
«Αυτός την εισήγαγε στα καλλιτεχνικά κυκλώματα της γαλλικής πρωτεύουσας, τη γνώρισε στον Πικάσο και στον Ματίς. Στις επιστολές, που προσθέσαμε, υπάρχουν πολλές αναφορές σε εκθέσεις, σε ζωγράφους, στον Ρουσό, την Ντόρα Μαρ… Η Μάτση Χατζηλαζάρου λάτρευε τη ζωγραφική, ήταν ένας από τους λόγους που ήθελε να ζήσει στο Παρίσι. Την ίδια εποχή συνδέθηκε και με τους σουρεαλιστές, γνώρισε τον Μπρετόν και τον Τζαρά, άλλη μία πτυχή της που φαίνεται στις επιστολές της στον Εμπειρίκο».
Η παράσταση στην Knot βαθαίνει
Η Δήμητρα Κονδυλάκη παραδέχεται πόσο δύσκολο είναι, ίσως και αντιθεατρικό καμιά φορά, να ανεβάζεις την ποίηση στο σανίδι. «Συχνά γίνεται με άχαρο και άκαμπτο τρόπο», λέει. Αυτή την έγνοια είχε στο μυαλό της. Να αποφύγει τις «συνθήκες απαγγελίας» και να φτάσει σε μια «σύγχρονη ποιητική σκηνοθεσία».
Τη βοήθησε σ' αυτό και η επιλογή της να εστιάσει αποκλειστικά και μόνο στην παρισινή περίοδο (1946-47) της Μάτσης Χατζηλαζάρου, κι ας έγραφε συνέχεια ποίηση, από το 1930 μέχρι τη δεκαετία του ’80. Κρατάει, λοιπόν, στην παράσταση την εποχή, «όχι, όμως, σαν αναβίωση, όχι σαν μια ανακατασκευή νατουραλιστική», όπως εξηγεί. Και χαίρεται ιδιαίτερα για τον νέο χώρο που θα φιλοξενήσει τη δουλειά της.
Εξηγεί: «Μια παράσταση δεν τελειώνει ποτέ. Ξεκινήσαμε από έναν ανοιχτό χώρο, το Κάστρο της Καβάλας, όπου ακόμα και ο αέρας έπαιζε ρόλο. Περάσαμε από το Θέατρο του Νέου Κόσμου. Και καταλήξαμε στον σχεδόν κλειστοφοβικό, αλλά και πιο αστικό χώρο της Knot Gallery. Αισθάνομαι ότι η παράσταση παίρνει τώρα μια άλλη διάσταση, ότι βαθαίνει και πλουτίζει, ενώ συγχρόνως ο αστικός χώρος της γκαλερί ταιριάζει περισσότερο στις αστικές διαδρομές της ποιήτριας στο Παρίσι». Ελπίζει, όμως, ότι η παράσταση θα συνεχίσει αλλού και στο μέλλον. Η αναπάντεχη επιτυχία για μια ποιητική θεατρική βραδιά τη γεμίζει αισιοδοξία.
info: Σκηνικά και κοστούμια της Φωτεινής Γεωργίου. Knot Gallery, Μιχαλακοπούλου 206 και Πύρρου. Πρεμιέρα 12 Ιανουαρίου. Δώδεκα μόνο παραστάσεις. Σάββατο, Κυριακή, Δευτέρα και Τρίτη, στις 9 μ.μ. Κρατήσεις: 6940808727.
