Του Γιώργου Σταματόπουλου
«Αιών παις έστιν παίζων, πεσσεύων∙ παιδός η βασιληίη»
ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ
Ο ορισμός του αινικτή Εφέσιου για τον χρόνο δεν αφήνει πολλά περιθώρια στους μεταγενέστερους να πουν κάτι πιο ουσιαστικό, πιο χειροπιαστό, όμορφο και ανθρώπινο. Ετη πολλά αργότερα ο οξυνούστατος χοϊκός διανοητής Κάρολος Μαρξ είπε ότι «οι άνθρωποι είναι οι παραγωγοί των παραστάσεών τους, των ιδεών τους κ.λπ.»… Οι άνθρωποι για να μπορούν «να κάνουν Ιστορία πρέπει να 'ναι σε θέση να ζουν».
Ενα παιδί που παίζει ζάρια ξέρει να ζει∙ είναι η τέλεια παράσταση: το παιγνίδι, η γαλήνη, η χαρά, το σύμπαν. Αυτά, όμως, τα επινοεί η γλώσσα και η συνείδηση, που και αυτά έχουν καθοριστεί από τη ζωή. («Η γλώσσα έχει την ίδια ηλικία με τη συνείδηση… η γλώσσα γεννιέται όπως η συνείδηση πρώτα απ' την ανάγκη και τη χρεία της επικοινωνίας με τους άλλους ανθρώπους» -Γερμανική Ιδεολογία).
Τι λένε σήμερα οι επιστήμονες για τον χρόνο και τη συνείδηση; Πολλά, προκλητικά και ενδιαφέροντα, κρατάμε όμως τι είπαν οι δύο σοφοί. Την εξαντλητική απλότητα του λόγου τους, την ανατριχιαστική σημασία του για τα όρια του ανθρωπίνου πνεύματος και για το επακόλουθο νόημα. Ναι, δεν ζούμε χωρίς τα ημερολόγια, ανατρέπεται, εάν χαθούν, η ευταξία της καθημερινότητας, ο βιολογικός ειρμός (για τον κοινωνικό δεν γίνεται λόγος…), σμπαραλιάζεται με άλλα λόγια η κανονικότητα της ζωής εάν μας κλέψουν τα ημερολόγια. Ναι, αλλά ο άνθρωπος μόνο τότε ξεχύνεται σ' άλλα πεδία, όταν βρεθεί εκτός ημερολογίων, μόνο τότε δονείται από συγκίνηση, όταν αδιαφορεί για λεπτοδείκτες και προγραμματισμούς σε βάθος χρόνου…
Τι σημαίνει αλήθεια βάθος χρόνου; Δεν γνωρίζουμε, δεν φαίνεται, πάντως να 'χει σχέση με τη χαρά, με το εκτυφλωτικό του παιγνιδιού των παιδιών φως, με το θαύμα της ύπαρξης, με τον ηλεκτρισμό του γέλιου, του κλάματος (του χορού, της μέθης, του ταξιδιού, του έρωτα, της φιλίας κ.ά.). Αφού το πνεύμα είναι καταραμένο να είναι εξαρτώμενο από την ύλη, προς τι η αγωνία για τον χρόνο; Είναι η φθορά που μας τρομάζει και μας αναστατώνει∙ τα άλλα (ηλικία, αιωνιότητα, στιγμή, χρόνος, καιρός…) είναι έννοιες που απαλύνουν τον τρόμο της φθοράς. Μπορεί και όχι, τυραννάνε, όμως, τον νου μας, τη ζωή μας, ξεχνάμε το πεπερασμένον του είδους, ίσως, ποιος ξέρει… Και γιατί να ξέρει…
Ο καιρός του Γοργία έχει σημασία σήμερα, η ιδιοτέλεια που ενυπάρχει σε όποιον τον κυνηγάει (την κατάλληλη στιγμή, τη συγκυρία, το όφελος). Ο καιρός και η πειθώ, τα μεγαλύτερα όπλα του ρήτορα, του πολιτικού (το τάιμινγκ και το σπρέχεν…!). Και ο καιρός φαίνεται να 'ναι με όσους τολμήσουν τη ριζική ανατροπή, του πολιτικού συστήματος, μ' αυτούς που επιχειρούν να το (δια)βάλουν από τα κάτω, με κινήματα που «ψάχνονται», που αγωνιούν αλλά δεν… καιροφυλακτούν: Ο καιρός τα συναντά, όχι αυτά τον καιρό.
Ο χρόνος (η θαυμάσια εικόνα του παιδιού, που ανέμελο παίζει με τους κύβους του) έχει αντικατασταθεί από τον καιρό, όπως η συνείδηση έχει μεταλλαχθεί σε αντίληψη υπακοής… Αρα είναι μέγα το έργο των ανατροπέων: να βρουν κοινωνική συνείδηση και παιγνιώδη διάθεση, και ας μην μπορούν να τα συνδυάσουν ευθύς εξ αρχής. «Οπως ένα άτομο δεν το κρίνουμε από την ιδέα που έχει για τον εαυτό του, έτσι και μια εποχή ανατροπής δεν μπορούμε να την κρίνουμε από τη συνείδησή της, αλλά απεναντίας αυτή τη συνείδηση πρέπει να την εξηγήσουμε από τις αντιφάσεις της υλικής ζωής και από τη σύγκρουση που υπάρχει ανάμεσα στις κοινωνικές παραγωγικές δυνάμεις και στις παραγωγικές σχέσεις». Κ. Μαρξ, πάλι.
Οι ευχές για «Καλή Χρονιά» έχουν το δικό τους νόημα, εορταστικότατον, που δεν έχει σχέση με τον χρόνο, αλλά… μήπως έχει;
