Τα φιλικά αισθήματά μας για κάποιους ανθρώπους επηρεάζουν όχι μόνο την κοινωνική συμπεριφορά μας αλλά και συγκεκριμένες ανατομικές-λειτουργικές δομές του εγκεφάλου μας.

 

Σύμφωνα με νευροεπιστημονική έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2010 στο εγκυρότατο περιοδικό «Journal of Neuroscience», τόσο οι φιλικές μας διαθέσεις όσο και οι στενές διαπροσωπικές σχέσεις με ορισμένα πρόσωπα δεν εξαρτώνται αποκλειστικά από τους λίγο ώς πολύ τυχαίους εξωγενείς παράγοντες, αλλά πρωτίστως από ενδογενείς και συνήθως μη συνειδητές διεργασίες-αναγκαιότητες, οι οποίες «αποτυπώνονται» στα νευρωνικά κυκλώματα του εγκεφάλου μας.

 

Την πολυσυζητημένη έρευνα πραγματοποίησαν στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ η Φένα Κρίνεν (Fenna Krienen) και οι συνεργάτες της. Αυτοί οι νευροεπιστήμονες κατάφεραν πρώτοι να εντοπίσουν το εγκεφαλικό υπόβαθρο της φιλικής έλξης ή, αν προτιμάτε, της «ψυχικής ταύτισης» που αισθανόμαστε για ορισμένα πρόσωπα.

 

Επιπλέον, προς μεγάλη τους έκπληξη, διαπίστωσαν ότι δεν είναι οι ομοιότητες στον χαρακτήρα ή τα κοινά ενδιαφέροντα με το άλλο πρόσωπο που ενεργοποιούν τα συγκεκριμένα νευρωνικά κυκλώματα της φιλίας αλλά αυτό καθ’ εαυτό το φιλικό συναίσθημα!

 

Πιο πρόσφατες έρευνες φαίνεται να επιβεβαιώνουν την ύπαρξη νευρωνικών κυκλωμάτων που ενεργοποιούνται όταν βλέπουμε, ακούμε ή απλώς σκεφτόμαστε ένα φιλικό μας πρόσωπο. Απ’ ό,τι φαίνεται λοιπόν, η εικόνα και μόνον ενός φίλου ή μιας φίλης κάνει τη φαιά ουσία του εγκεφάλου μας να «φωτίζεται», συμβάλλοντας στην εδραίωση στενότερων διαπροσωπικών σχέσεων.

 

Τα φιλικά μας αισθήματα είναι πάντα «εγκεφαλικά»

 

Τα τελευταία σαράντα χρόνια νευροεπιστήμονες και εξελικτικοί ψυχολόγοι σε όλο τον κόσμο δεν σταμάτησαν να συσσωρεύουν πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με το ποιες εγκεφαλικές δομές εμπλέκονται, δηλαδή ενεργοποιούνται, στις εκδηλώσεις της ανθρώπινης κοινωνικότητας. Από αυτές τις έρευνες έγινε σαφές ότι στον άνθρωπο, αλλά και σε όλα τα πρωτεύοντα, η εγκεφαλική περιοχή που εμπλέκεται τόσο στην επεξεργασία όσο και στις πιο σύνθετες εκδηλώσεις κοινωνικότητας είναι κυρίως ο προμετωπιαίος φλοιός: η λεπτή στιβάδα φαιάς ουσίας που καλύπτει το προσθιότερο τμήμα του μετωπιαίου λοβού του εγκεφάλου.

 

Πράγματι, όπως κατ’ επανάληψη έχει διαπιστωθεί, οι βλάβες και οι τραυματισμοί σε αυτή την περιοχή του εγκεφάλου προκαλούν συχνά μερική ή ολική απώλεια της ικανότητας φυσιολογικής αλληλεπίδρασης και σχέσης με τους άλλους. Γι’ αυτό και οι ερευνητές του Χάρβαρντ εστίασαν εξ αρχής το ενδιαφέρον τους στο σκανάρισμα αυτής της περιοχής του εγκεφάλου, ελπίζοντας με αυτόν τον τρόπο να αναδείξουν τον αποφασιστικό ρόλο που παίζει αυτή η περιοχή σε δύο βασικούς διανοητικούς μηχανισμούς ή, αν προτιμάτε, στους δύο «τρόπους» αντίληψης των άλλων προσώπων: την ομοιότητα και την οικειότητα.

 

Για τον σκοπό αυτό κατέγραψαν μέσω λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI) τη δραστηριότητα του εγκεφάλου ενενήντα οκτώ νεαρών εθελοντών ηλικίας μεταξύ 18 και 23 ετών ενώ αυτοί εκτελούσαν τεστ πρόβλεψης της συμπεριφοράς άλλων ανθρώπων. Σε αυτά τα ψυχολογικά τεστ οι εθελοντές προσπαθούσαν να μπουν στη θέση ενός άλλου προσώπου και να προβλέψουν τις πιθανές απαντήσεις που θα έδινε σε μια σειρά από ερωτήσεις.

 

Ανάμεσα στα ονόματα και τις φωτογραφίες των τρίτων προσώπων, με τα οποία όφειλαν να «ταυτιστούν» οι εθελοντές, υπήρχαν εντελώς άγνωστα πρόσωπα αλλά και κάποια γνωστά άτομα (φίλοι για τους οποίους ένιωθαν μεγαλύτερη ή μικρότερη οικειότητα).

 

Το περίεργο ήταν ότι, σε όλα τα πειράματα, αυτό που καθοδηγούσε τις εγκεφαλικές απαντήσεις του προμετωπιαίου φλοιού των εθελοντών ήταν πάντα η οικειότητα και όχι η ομοιότητα με το άλλο πρόσωπο. Οι απαντήσεις τους δεν επηρεάζονταν σημαντικά από τα πιθανά κοινά χαρακτηριστικά ή τις ομοιότητες που είχαν με τα τρίτα πρόσωπα αλλά, κατά κανόνα, από την ενσυναίσθηση μιας βαθύτερης οικειότητας που είχαν με αυτά τα πρόσωπα, οικειότητας που μόνο μεταξύ φίλων μπορεί να υπάρχει.

 

Με άλλα λόγια, αυτό που διαπίστωσαν οι ερευνητές ήταν ότι η ύπαρξη μακροχρόνιας φιλίας δημιουργεί (μεταξύ των φίλων) μια κατάσταση αμοιβαίας ενσυναίσθησης και βαθύτερης κατανόησης που αποτυπώνεται όχι μόνο στις απαντήσεις των εθελοντών, αλλά και στα πρότυπα νευρωνικής ενεργοποίησης στην περιοχή του προμετωπιαίου φλοιού.

 

«Αμφότεροι οι μηχανισμοί (δηλαδή της ομοιότητας και της οικειότητας) έχουν κοινή ψυχολογική και εξελικτική βάση, αφού αποτελούν τα θεμελιώδη συστατικά κάθε κρίσης που εκφέρουμε για τους άλλους», όπως δήλωσε στον Τύπο η Φένα Κρίνεν.